Ο Αύγουστος ήταν κάποτε µια εποχή για ονειροπόληση, για περιπλάνηση στους άδειους δρόµους της πόλης, για διάβασµα ελαφρών αναγνωσµάτων στις εφηµερίδες έπειτα από ένα χαλαρό γεύµα µε κρασί, για βόλτες σε πλατείες µε σιντριβάνια όπου έγκυοι και ηλικιωµένοι κουβέντιαζαν στα παγκάκια το δειλινό. Μετά κάτι συνέβη.
Ο κόσµος άρχισε να τρέχει πολύ γρήγορα. Τα επίπεδα του στρες έφθασαν στα ύψη. Οι αργές κινήσεις χάθηκαν. Οι εγωισµοί εξερράγησαν. Τα λεφτά ξεπέρασαν την πολιτική. Η οργή ξέσπασε. Όπως είπε ο Λέοναρντ Κοέν: «Οι φτωχοί µένουν φτωχοί. Οι πλούσιοι γίνονται πλούσιοι. Ετσι είναι τα πράγµατα.Όλοι το ξέρουν».
Μόνο που όλοι τα έχουν χαµένα.
Όταν ο Ντέιβιντ Κάµερον επιστρέφει εσπευσµένα από την Τοσκάνη σε ένα Λονδίνο που καίγεται από τις ταραχές και ο Νικολά Σαρκοζί τρέχει στο Παρίσι από τη Ριβιέρα για να αντιµετωπίσει την κρίση χρέους, και το κενό των καλοκαιρινών διακοπών εξαφανίζεται στην Ευρώπη, τα πάντα έχουν αλλάξει.
Ο Αύγουστος χάθηκε εφέτος. Η παραλία νικήθηκε από τα οδοφράγµατα. Μπήκαµε στην εποχή της οργής.
Η εξέγερση στις βρετανικές πόλεις ακολουθεί τεράστιες κοινωνικές διαµαρτυρίες στην Ελλάδα, όπου ξέσπασε επίσης βία, και στην Ισπανία, όπου δεκάδες χιλιάδες αγανακτισµένοι γέµισαν τις πλατείες από τη Μαδρίτη ως τη Βαρκελώνη. Άλλα έθνη, ανάµεσά τους η Πορτογαλία, είδαν γενικευµένη οργή που πηγάζει από µια κοινή πεποίθηση: η κατάσταση δεν µπορεί να συνεχιστεί ως έχει.
Οι αριθµοί λένε ένα µέρος της ιστορίας. Το ποσοστό της ανεργίας των νέων στην Ευρωπαϊκή Ενωση των 27 κρατών-µελών βρίσκεται λίγο άνω του 20% και κυµαίνεται στο 45,7% στην Ισπανία. Στη Βρετανία η ανεργία των νέων έχει αυξηθεί από το 14% το πρώτο τρίµηνο του 2008 σε 20%. Ενας στους πέντε νεαρούς Ευρωπαίους και Αµερικανούς αναρωτιέται πώς είναι δυνατόν να βρει ποτέ δουλειά.
Το άγχος αυξάνεται όταν οι κυβερνήσεις κόβουν επιδόµατα και αυξάνουν τα όρια ηλικίας για τις συντάξεις σε µια απόπειρα να αντιµετωπίσουν τα τεράστια ελλείµµατα. Μια εργαζόµενη γεροντοκρατία δύσκολα βοηθά τους νέους. Βρετανοί από το Τότεναµ παρακολουθούν την πιο αριστοκρατική κυβέρνηση από την εποχή του Μακ Μίλαν να περικόπτει τα πάντα. Εξεγείρονται επειδή δεν έχουν µέλλον.
Στις δυτικές κοινωνίες ενισχύεται το συναίσθηµα ότι ανεξέλεγκτες δυνάµεις συρρικνώνουν κάθε δυνατότητα και ευκαιρία. Η ενωµένη Ευρώπη του σήµερα είναι χτισµένη στις στάχτες διαδοχικών αυτοκρατοριών – από τη Ρωµαϊκή ως τη Βρετανική – που τελείωσαν µε κάποιου είδους βίαιο σπασµό. Τώρα η αµερικανική ηµι-αυτοκρατορία, και γενικότερα η κυριαρχία της ∆ύσης, τελειώνει όχι γρήγορα, αλλά σταθερά.
Η ανάπτυξη, οι δουλειές, οι επεκτάσεις, ο ενθουσιασµός – και, ναι, οι ευκαιρίες – βρίσκονται στο µεγάλο µη δυτικό τόξο από την Κίνα µέσω Ινδίας στη Νότια Αφρική και στη Βραζιλία. Πηγαίνετε νότια! Πηγαίνετε ανατολικά! Αυτό είναι το πρόσταγµα της εποχής. Ο κόσµος γύρισε ανάποδα. Αυτό που βλέπουµε είναι πόσο τάραξε τις δυτικές κοινωνίες αυτή η ανατροπή.
Καθώς αναδύονται νέες δυνάµεις, η παγκοσµιοποίηση έχει αλλάξει τη σχέση ανάµεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία υπέρ του κεφαλαίου. Πολύ περισσότεροι φτηνοί εργάτες είναι διαθέσιµοι εκτός της ∆ύσης καθώς η τεχνολογία εκµηδενίζει τις αποστάσεις. Τα κέρδη από το κεφάλαιο αποδείχθηκαν µεγαλύτερα σε σχέση µε τα ηµεροµίσθια. Αυτή είναι η ιστορία της µεταψυχροπολεµικής περιόδου. Το χάσµα ανάµεσα σε πλούσιους και φτωχούς έχει γίνει βάραθρο.
Οι µόνοι που βγήκαν αλώβητοι από την οικονοµική κρίση ήταν οι αρχιτέκτονές της: οι τραπεζίτες και οι χρηµατιστές.
Ίσως η κοινωνία που αντιµετωπίζει καλύτερα αυτά τα διλήµµατα είναι η Γερµανία. Εχει επενδύσει σε µια υψηλώς εκπαιδευµένη εργατική δύναµη. Εχει ταιριάξει τις δεξιότητες των εργατών µε τις δουλειές τους. Συνεχίζει να φτιάχνει µηχανήµατα ακριβείας που δεν µπορούν να τα κατασκευάσουν άλλοι. Εχει ενισχύσει τη συνεργασία ανάµεσα στα συνδικάτα και στους εργοδότες και ανάµεσα στους βιοµηχάνους και στην κυβέρνηση για να υπερασπιστεί τις γερµανικές θέσεις εργασίας. Το ποσοστό ανεργίας των νέων είναι κάτω του 10%.
Αλίµονο, η Γερµανία περνά κρίση οµφαλοσκόπησης. Έχει κουραστεί µε τα προβλήµατα των άλλων. Εχει κουραστεί να δίνει λεφτά στους Ελληνες. Οι δηµοσκοπήσεις δείχνουν ότι το 50% των Γερµανών έχει λίγη ή καµία εµπιστοσύνη στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η γερµανική ηγεσία έχει γίνει σχήµα οξύµωρο, ακριβώς όταν µας χρειάζεται περισσότερο.
Οι Ηνωµένες Πολιτείες και η ∆υτική Ευρώπη έσωσαν τη Γερµανία. Ισως έφτασε η ώρα να ανταποδώσει λίγο τη χάρη – όχι µόνο µε χρήµατα, αλλά και µε ιδέες.
Δημοσιεύτηκε στο Βήμα, στις 21 Αυγούστου 2011
