Πριν ξεκινήσουν οι κινητοποιήσεις διαρκείας τον Φεβρουάριο, οι διαμαρτυρίες, οι πορείες, οι γραπτές επιστολές και οι καλή τη πίστει προσπάθειες για διαπραγμάτευση με την κυβέρνηση βρήκαν επανειλημμένα την επίμονη σιωπή εκ μέρους της διοίκησης Charest. Οι φοιτητές γρήγορα κατάλαβαν ότι οι αυξήσεις στα δίδακτρα σημαίνουν βαρύτερο φορτίο φοιτητικών χρεών, χιλιάδες ώρες δουλειάς και όχι διαβάσματος, μικρότερη πρόσβαση για την εργατική τάξη και για τους φοιτητές χαμηλότερων στρωμάτων, μετατόπιση της κουλτούρας του πανεπιστημίου προς την αγορά, εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης, «χρηματιστικοποίηση» της φοιτητικής ζωής και ιδιωτικοποίηση του πανεπιστημίου. Ακόμη και μ’ αυτή την αύξηση των διδάκτρων, οι φοιτητές του Κεμπέκ θα πλήρωναν λιγότερο σε σχέση με άλλες επαρχίες του Καναδά, ένα άνοιγμα ψαλίδας που η επαρχιακή κυβέρνηση προσπαθεί να κλείσει. Αλλά τόσο καιρό, κάθε φορά που η διοίκηση κάνει μια τέτοια πρόταση, οι φοιτητές απαντούν με κινητοποιήσεις. Βαθιά μέσα στον αγώνα του Κεμπέκ υπάρχει κουλτούρα αλληλεγγύης και ασφάλειας, ένας κοινωνικός ιστός, μια αίσθηση κοινότητας που διαρκεί και κινητοποιεί μια ισχυρή υπεράσπιση του δημόσιου πλούτου. Ακόμη κι αν το ονομάσει καθένας όπως θέλει, είναι ακριβώς αυτό στο οποίο η Μάργκαρετ Θάτσερ κήρυξε τον πόλεμο την Πρωτομαγιά του 1981, όταν είπε ότι το σχέδιο του νεοφιλελευθερισμού είναι να αλλάξει την καρδιά και την ψυχή ενός «συλλογικού» πνεύματος – και τα μέσα του είναι οικονομικά. Πράγματι, ο υπουργός Οικονομικών της φιλελεύθερης κυβέρνησης του Κεμπέκ αποκάλεσε τις πολιτικές λιτότητας «μια πολιτιστική επανάσταση» και δεν ντρέπεται για το σχέδιό του να αναδιοργανώσει τη ζωή στο Κεμπέκ μέσω της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Το πρότυπο του Κεμπέκ, αυτό το μοντέλο κοινωνικού κολλεκτιβισμού (μέσα στη δική του παραδοσιακή, κοινωνική, δημοκρατική ευαισθησία, αλλά κυρίως η δική του αμεσοδημοκρατική ηθική που αναδύθηκε κατά τη διάρκεια των 14 εβδομάδων καταλήψεων) είναι ο στόχος αυτών των πολιτικών, ειδικά μέσω της εκπαίδευσης και της υγείας. Αυτό εξηγεί και τις απόπειρες της κυβέρνησης Charest να σπάσει τις καταλήψεις και να διαλύσει τους φοιτητικούς συλλόγους. Ο φοιτητικός συνδικαλισμός στο Κεμπέκ είναι ιδιαίτερα ισχυρός και γι' αυτό υπάρχει εξήγηση: οι σύλλογοι είναι εγγενώς πολιτικοποιημένοι και συμμετοχικοί, χρησιμοποιώντας τις αρχές της άμεσης δημοκρατίας σε εβδομαδιαίες γενικές συνελεύσεις. Η διάχυση της εξουσίας, όπου οι φοιτητές έχουν άμεσο ρόλο στη διαμόρφωση της νοοτροπίας της φοιτητικής ζωής μέσω του πολιτικού λόγου και των δραστηριοτήτων των συλλόγων, αποτέλεσε τη ραχοκοκαλιά της ανάπτυξης του κινήματος και το μυστικό του γιατί κατάφερε να κινητοποιήσει μια τέτοια ευρεία και λαϊκή βάση. Ενώ η απόρριψη των πολιτικών κομμάτων και η έμφαση στην άμεση δημοκρατία και την αγωνιστικότητα εμπνέουν το κίνημα, στην πραγματικότητα υπάρχει ακόμα μια γκάμα φοιτητικών συλλόγων – από τους πιο μαχητικούς, όπως η ASSÉ (Ένωση για την Φοιτητική Συνδικαλιστική Αλληλεγγύη) που διεκδικεί δωρεάν εκπαίδευση, μέχρι τους πιο συντεχνιακούς και ενσωματώσιμους που πρόσκεινται στα αστικά πολιτικά κόμματα. Αλλά αυτός ο αγώνας δεν αντιπροσωπεύει μόνο τους φοιτητές. Αφορά μια επίθεση στη μεσαία τάξη και τις οικογένειες χαμηλών εισοδημάτων, την αίσθηση κοινωνικής συνοχής, τα κοινωνικά δικαιώματα και την ισότητα στην πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες παράλληλα με την αύξηση του κόστους ζωής. Οι κινητοποιήσεις επεκτείνονται σ’ αυτούς τους τομείς της καθημερινής ζωής, στο πανεπιστήμιο, την οικογενειακή ζωή, το χώρο δουλειάς και το νοσοκομείο, όπου όλο και περισσότερο η δυσαρέσκεια αυξάνεται λόγω της επιβολής των μέτρων λιτότητας στο Κεμπέκ, καθώς η αύξηση των διδάκτρων συμπίπτει με την επιβολή για πρώτη φορά «φόρου υγείας», παράλληλα με 20% αύξηση στο ρεύμα, την αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης στα 67, καθώς και τις μαζικές απολύσεις. Το χρονικό των τελευταίων εβδομάδων του κινήματος Στις 10 Νοέμβρη, πάνω από 200.000 φοιτητές πραγματοποίησαν μονοήμερη κατάληψη και 30.000 βρέθηκαν στο δρόμο. Απ’ αυτούς, 20.000 έκαναν πορεία κατευθείαν προς το Γραφείο του Charest, προκειμένου να δηλώσουν την αντίθεσή τους στις αυξήσεις. Στα μέσα του Φεβρουαρίου, εκατοντάδες, συμπεριλαμβανομένης και της Ομοσπονδίας Γυναικών του Κεμπέκ, απέκλεισαν τα Αποθεματικά Συναλλάγματος του Μόντρεαλ, μια περιοχή προσφιλή στο 1%, και όπου η κυβέρνηση Charest, που τόσο καιρό υποτιμούσε το εκκολαπτόμενο κίνημα, θα αφιέρωνε σίγουρα την εκστατική προσοχή της. Στις 23 Φεβρουαρίου, σαράντα χιλιάδες μετα-λυκειακοί φοιτητές όλης της περιοχής συμμετείχαν στις απεργίες διαρκείας. Χιλιάδες φοιτητές κατέλαβαν τη γέφυρα Jacques Cartier. Αν τις πρώτες εβδομάδες οι διοικήσεις των πανεπιστημίων και η τοπική κυβέρνηση αδιαφορούσε απέναντι στις τακτικές προσεγγίσεις του κινήματος, από τις 22 Μαρτίου, τα φοιτητικά συνδικάτα όπως το CLASSE (μια μεγάλη συμμαχία της ASSÉ), τα 80.000 μέλη του οποίου ηγούνταν της απεργίας, δεν μπορούσαν πια να αγνοηθούν. Από τότε, το κίνημα άλλαξε επίκεντρο στοχεύοντας σε κυβερνητικά γραφεία, υπουργεία και βασιλικές εταιρείες, δίνοντας στρατηγική έμφαση στη συντελούμενη οικονομική αποδιοργάνωση, και μια προσέγγιση στην άμεση δράση, κάτι το οποίο είχε προτεραιότητα σε πολλά παλιότερα κινήματα πόλης κατά την τελευταία δεκαετία. Στις 22 Μαρτίου, καθώς 300.000 φοιτητές βρίσκονταν σε κινητοποιήσεις, μια μαζική πορεία εγκαινίασε το «Σφένδαμο της Άνοιξης»[1], ενώ πανεπιστήμιο το πανεπιστήμιο και κολλέγιο το κολλέγιο προχωρούσε σε απεργία. Δύο μήνες αργότερα, στις 22 Μαΐου, οι απεργίες διαρκείας των φοιτητών του Κεμπέκ θα γιορτάσουν την εκατοστή τους ημέρα, αποτελώντας ήδη ένα από τα μεγαλύτερα φοιτητικά κινήματα στην πρόσφατη ιστορία. Κατά τη διάρκεια 100 ημερών καταλήψεων, περηφάνιας και αντίστασης, οι φοιτητές κινητοποιήθηκαν ενάντια στην απότομη αύξηση των διδάκτρων, τη λιτότητα και το χρέος, και ενάντια στην ποινικοποίηση του δικαιώματος στην εκπαίδευση. Την Παρασκευή, η φίλη Lilian Radovac, ενεργή στις φοιτητικές κινητοποιήσεις του Μόντρεαλ, περιέγραψε την αλλαγή νοοτροπίας που επεκτείνεται στα κενά της καθημερινής λιτότητας: «Για χρόνια, ο Μάης του ’68 ήταν στεγνός, ένα σκονισμένο πράγμα για το οποίο ο κόσμος θεωρητικολογούσε σε φτωχές μεταφράσεις. Αλλά τους τελευταίους μήνες, κάτι σαν αυτόν έχει συμβεί στις ρωγμές της καθημερινής μας ζωής. Πόσο παράξενο που είναι ακριβώς εδώ, ανάμεσα στις διαδρομές των λεωφορείων, τα ραντεβού στο γιατρό και τις βόλτες στο μανάβικο, ένα πράγμα που είναι τόσο παράξενο και παράλληλα τόσο περίεργα φυσικό! Το μετρό έκλεισε από καπνογόνα. Λοιπόν, όπως και να ’χει, νιώθω σαν να πηγαίνω βόλτα! Δεν υπήρχε αυτή η αίσθηση όταν ξεκινούσε το Occupy Wall Street; Μάλλον ναι». Κάθε εβδομάδα, στις τοπικές γενικές συνελεύσεις των φοιτητικών συλλόγων, οι φοιτητές ψηφίζουν για τη συνέχιση των «κυλιόμενων απεργιών διαρκείας». Με πάνω από 180 διαφορετικούς φοιτητικούς συλλόγους να εκπροσωπούν περίπου 170.000 φοιτητές, οι διοικήσεις των πανεπιστημίων και η κυβέρνηση δεν μπορούσαν πια να ελπίζουν ότι το κίνημα θα ατονήσει «από τα μέσα», και πήραν την επιλογή να το καταστείλουν με ενεργό τρόπο. Πράγματι, λίγες μέρες μετά την παραίτηση του υπουργού Παιδείας, Line Beauchamp, λόγω της αποτυχίας των διαπραγματεύσεων με τους ηγέτες των φοιτητών, η κυβέρνηση του Κεμπέκ θέσπισε ειδικό νόμο έκτακτης ανάγκης. Το νομοσχέδιο 78 στοχεύει ειδικά στις μαζικές φοιτητικές συγκεντρώσεις και κινητοποιήσεις προκειμένου να κάμψει το κύμα των καταλήψεων και να εξουδετερώσει τη δύναμη των φοιτητικών συλλόγων. Ένα μέλος της αντιπολίτευσης χρησιμοποίησε τον όρο «Loi (= νόμος) Fuck» για να αναφερθεί στο ωμό και δρακόντειο εργαλείο που απαγορεύει τις δημόσιες συγκεντρώσεις, επιβάλλει σκληρά πρόστιμα για την κινηματική δραστηριότητα (ακόμη και για τη σιωπηρή υποστήριξη) και ουσιαστικά μετατρέπει τη συλλογική δράση σε αξιόποινο αδίκημα. Το νομοσχέδιο δίνει, επίσης, περισσότερη εξουσία στην αστυνομία ώστε να καθορίζει τις φοιτητικές διαμαρτυρίες. Όντως, κατά τη διάρκεια των τελευταίων βδομάδων που οι διαδηλώσεις κλιμακώθηκαν, η αστυνομία επανειλημμένα διέλυσε τις πορείες με CS αέριο, χειροβομβίδες κρότου, βόμβες «έκρηξης διασποράς» και σφαίρες από καουτσούκ. Ωστόσο, δεν είναι ξεκάθαρο πώς αυτός ο νόμος θα χρησιμοποιηθεί το επόμενο διάστημα ή αν θα είναι τελικά αποτελεσματικός στον εκφοβισμό των φοιτητών. Ακόμη μία πράξη νομοθετικού περιεχομένου που αναστέλλει το εξάμηνο για πολλούς φοιτητές ακαδημαϊκών και επαγγελματικών σχολών ανακοινώθηκε την προηγούμενη Τετάρτη, με προβλέψεις για αναβολή των μαθημάτων μέχρι τον Αύγουστο. Οι διατάξεις του ν/σ 78 περιλαμβάνουν: • Πρόστιμα ανάμεσα σε 1.000 και 5.000 δολάρια σε όποιον απαγορεύει την είσοδο σε εκπαιδευτικό ίδρυμα. • Αυξημένες κυρώσεις από 7.000 μέχρι 35.000 δολάρια για όποιον θεωρείται ηγέτης των φοιτητών και 25.000 έως 125.000 δολάρια για τους φοιτητικούς συλλόγους και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις. Τα πρόστιμα διπλασιάζονται μετά την πρώτη παράβαση. • Τα σχέδια για δημόσιες διαμαρτυρίες άνω των 50 ατόμων (αρχικά άνω των 8) θα πρέπει να υποβάλλονται στην αστυνομία οκτώ ώρες νωρίτερα και πρέπει να δηλώνεται με ακρίβεια η διαδρομή, η διάρκεια και η ώρα που θα διεξαχθούν. • Η συμπαράσταση, η σιωπηλή υποστήριξη ή η υποκίνηση διαμαρτυρίας σε σχολεία επίσης υπόκειται σε ποινή. Ειδικά στο Μόντρεαλ, ένας νέος τοπικός «κουκουλονόμος» συνοδεύει το ν/σ 78 και ακόμη ένας έχει προταθεί σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Με τις προσπάθειες του Charest να νομοθετήσει το τέλος του κινήματος, ο αγώνας έχει βαθύνει και τώρα βρίσκεται σε μεταίχμιο. Ακόμη, στην 100ή μέρα αδιάκοπης απεργίας, το κίνημα δεν έχει παρουσιάσει σημάδια καμπής ή αλλαγής της τακτικής των γενικών συνελεύσεων, του προσανατολισμού στην άμεση δράση και της κουλτούρας της οριζόντιας δημοκρατίας. Η επιστροφή του κόκκινου τετραγώνου[2] και το δικαίωμα του συνέρχεσθαι Οι φοιτητές στο Κεμπέκ έχουν διαδώσει το σύμβολο του «κόκκινου τετραγώνου» (square) για να υποδηλώσουν ότι τα οικονομικά τους θα είναι «ξεκάθαρα (squarely) στο κόκκινο» μέσα από αυξήσεις διδάκτρων, περικοπές σε κοινωνικά δικαιώματα, και τον μπαμπούλα της ραγδαίας αύξησης των φοιτητικών και καταναλωτικών χρεών. Το κίνημά τους μας υπενθύμισε έντονα ότι όλοι είμαστε «στο κόκκινο», εφόσον το 1% μάς επιβάλλει λιτότητα, χρέος και καταστολή. Η πολιτική λιτότητας και η αύξηση της αστυνόμευσης στην καθημερινή ζωή αποκαλύπτονται σε αυτές τις περιπτώσεις να είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Μπορούμε να δούμε την ευθεία σύνδεση ανάμεσα στην αύξηση των διδάκτρων και την ποινικοποίηση του συνέρχεσθαι στο Κεμπέκ, ακριβώς όπως μπορούμε να δούμε τη διαχείριση του Bloomberg μέσω της «ζώνης ελεύθερου λόγου» στην πολιτική διαμαρτυρία, της φίμωσης από τα μέσα ενημέρωσης και της αυξημένης επιθετικότητας της αστυνομίας στην καταστολή του κινήματος Occupy Wall Street. Επομένως, η αλληλεγγύη στους φοιτητές του Κεμπέκ είναι επίσης ένα σημαντικό βήμα για την υπεράσπιση του δικού μας δικαιώματος να διαδηλώνουμε εδώ και οπουδήποτε. Όταν οι περίοδοι της κρίσης προκαλούν κατάχρηση της αστυνομικής εξουσίας και επιτρέπουν σε απελπισμένους πολιτικούς να ψηφίζουν «νόμους έκτακτης ανάγκης» που στοχεύουν στο ανήσυχο τμήμα του πληθυσμού, τότε είμαστε βέβαιοι ότι η ταξική ισορροπία της σημερινής κοινωνίας διαταράσσεται. Αλλά αυτή είναι η συγκρατημένη αισιοδοξία που θα πρέπει να εκπέμπουμε, μαζί με τη νηφάλια επίγνωση ότι χωρίς ισχυρή διεθνή αλληλεγγύη και συνεργασία –όπως ο James Baldwin έγραψε κάποτε στην Angela Davis– «αν πάρουν εσένα το πρωί, θα έρθουν για εμάς το βράδυ». Στη Νέα Υόρκη, προσπαθώντας να κάνουμε συγκεντρώσεις, αντιμετωπίσαμε τεράστιες αντιδράσεις από την αστυνομία, με εκφοβισμούς, καταστολή και αναίτια βαρβαρότητα. Στις 2 Μαΐου, φοιτητές από το Brooklyn College αντιμετώπισαν την αστυνομική βαναυσότητα καθώς διαμαρτύρονταν ενάντια στις πολιτικές που περιορίζουν την πρόσβαση στην εκπαίδευση σε φοιτητές χαμηλότερων στρωμάτων. Όπου κι αν γίνεται ο αγώνας, είναι η ιδέα του να ανοίγεις χώρο για τη συλλογική φαντασία που καταδιώκεται. Αλλά δεν αγωνιζόμαστε στο επίπεδο του φανταστικού. Μια επίθεση στο δικαίωμα του συνέρχεσθαι στο Κεμπέκ, αν δεν αμφισβητηθεί με συντονισμένη διεθνή αλληλεγγύη, θα έχει πραγματικές και ανατριχιαστικές επιπτώσεις στο κίνημά μας εδώ. Αλληλεγγύη από τη Νέα Υόρκη Μιλώντας για τις απεργίες των φοιτητών του Κεμπέκ στη Νέα Υόρκη, συχνά υπάρχει ενθουσιασμός και υποστήριξη, αν όχι αμηχανία γύρω από το μέγεθος και τη δύναμη του κινήματός τους, κάτι που τα ΜΜΕ στις ΗΠΑ έχουν με επιτυχία επισκιάσει. Αλλά υπάρχει και μια μικρή απορία: «Κάνουν όντως απεργία για 250 δολάρια;», ένας ασυγκίνητος περαστικός αναρωτήθηκε ενώ προετοιμάζαμε μια συνέλευση στο πάρκο την Κυριακή. Πράγματι, η παροχή δωρεάν εκπαίδευσης πρέπει να επεκταθεί σε φοιτητές που βρίσκονται σε δεινή οικονομική κατάσταση στο σκηνικό αυτής της κρίσης. Αλλά ο φοιτητικός αγώνας, εδώ στη Νέα Υόρκη όπως και στο Κεμπέκ, δεν είναι μόνο αγώνας για τους φοιτητές: αφορά την πρόσβαση στην εκπαίδευση όλων των απόκληρων αυτής της οικονομικής περίστασης, την αμφισβήτηση των πολιτικών και οικονομικών σχεδίων που μετατρέπουν τις πόλεις μας σε χώρους για την ελίτ για περισσότερο από τρεις δεκαετίες. […] Σε συνεργασία με τους φοιτητές του Κεμπέκ που σχεδιάζουν βραδινές συγκεντρώσεις, θα υπάρξει και εδώ συγκέντρωση και πορεία από το Washington Square Park στις 8 μ.μ. προκειμένου να γιορτάσουμε την επιτυχία του φοιτητικού κινήματος και να διαδηλώσουμε ενάντια στους κατασταλτικούς νόμους σ’ όλο τον κόσμο. Εκείνη τη μέρα, με την αλληλεγγύη στα αδέρφια μας στον Καναδά, θα βάψουμε όλη την πόλη κόκκινη! Σημειώσεις [1] ΣτΜ: λογοπαίγνιο στα γαλλικά που χρησιμοποιεί το κίνημα, καθώς το Printemps Érable προφέρεται παρόμοια με το Printemps Arabe, δηλαδή την Αραβική Άνοιξη. Από τότε ξεκίνησε και μια εθελοντική προσπάθεια με αυτή την ονομασία ώστε να μεταφράζονται ειδήσεις σχετικές με το κίνημα από τα γαλλικά στα αγγλικά, λόγω της ελλιπούς κάλυψης των γεγονότων από αγγλόφωνα μίντια. [2] ΣτΜ: πρόκειται για ένα μικρό κόκκινο τετράγωνο πανί, συνήθως από τσόχα, που καρφιτσώνεται πάνω στο ρούχο και συμβολίζει τη φοιτητική και λαϊκή αντίσταση. Το σύμβολο αυτό, που έχει χρησιμοποιηθεί σε πολλά κοινωνικά κινήματα, έγινε πλατιά γνωστό το 2005, στη διάρκεια των μεγάλων φοιτητικών κινητοποιήσεων που έγιναν τότε στον Καναδά ενάντια στις περικοπές στην παιδεία. O Malav Kanuga είναι διδακτορικός φοιτητής Ανθρωπολογίας στο CUNY Graduate Center της Νέας Υόρκης, υπεύθυνος έκδοσης του Common Notion. Το άρθρο στα αγγλικά: Malav Kanuga, “‘We didn’t know it was impossible, so we did it!’. The Quebec Student Strike celebrates its 100th day”, http://occupytheory.org/read/we-didn-t-know-it-was-impossible-so-we-did-it-the-quebec-student-strike-celebrates-its-100th-day.html (τελευταία πρόσβαση 29.5.2012) www.ektosgrammis.gr
