Ο ΤΣΕ ΚΑΙ Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Σαν σήμερα στις 9 Οχτώβρη 1967 δολοφονούν τον Τσε.

Ο Τσε είναι εδώ! Είναι ανάμεσά μας, στις διαδηλώσεις, στις συγκρούσεις, στο φτωχικό τραπέζι του εργάτη. Το Επαναστατικό Φως που εκπέμπει όπου οι άνθρωποι εξεγείρονται ανάβει παντού καινούργιες ανθρακιές, κάνοντας να ξεπηδούν παντού σπινθήρες. Βρίσκεται σ΄ ολόκληρο τον πλανήτη και στις σημαίες του αγώνα καθοδηγώντας τους λαούς, σαν πυρσός μέσα στη νύχτα. 

Και το φως αυτό δεν μπορούν, ότι και να κάνουν οι κυρίαρχοι αυτού του κόσμου, να το σβήσουν. Μέχρι να βάλει τη φωτιά. 

Να ανάψει το μπουρλότο που θα κατακάψει τον πλανήτη. 

Μέχρι που να ξημερώσει... 

1. Η σύλληψη και το τέλος

Ανταποκριτής της Guardian στη Λατινική Αμερική, ο δημοσιογράφος Richard Gott ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε το νεκρό Τσε λίγες ώρες μετά την εκτέλεσή του. Στο παρακάτω απόσπασμα, από το κλασικό πλέον βιβλίο του για το αντάρτικο της δεκαετίας του '60 ("Rural guerillas in Latin America", Λονδίνο 1970, εκδ.Penguin), o Gott αφηγείται αυτή του την εμπειρία....

8 Οκτωβρίου 1967. Εκείνη την Κυριακή ο καιρός ήταν ζεστός, και στις οκτώμισι το βράδυ περιφερόμαστε με έναν άγγλο φίλο στην κεντρική πλατεία της Σάντα Κρουζ στην ανατολική Βολιβία, όταν κάποιος μας έγνεψε από το τραπεζάκι ενός καφενείου.
"Έχω νέα για σας", μας είπε. "Ο Τσε;", ρωτήσαμε, γιατί το ενδεχόμενο να συλληφθεί ο Τσε στριφογύριζε στο μυαλό μας από μία εβδομάδα. Πριν από λίγες ημέρες βρισκόμαστε στη μικρή πόλη Βαγεγκράντε και είχαμε ακούσει το συνταγματάρχη Χοακίν Σεντένο Ανάγια, διοικητή της όγδοης μεραρχίας των βολιβιανών ενόπλων δυνάμεων, να εκφράζει τη βεβαιότητα ότι τα στρατεύματά του θα βάλουν τον Τσε στο χέρι πριν από το τέλος της εβδομάδας. Μας εξήγησε μάλιστα ότι είχαν ενισχυθεί από 600 "ρέιντζερ", φρέσκους από το στρατόπεδο εκπαίδευσης που διηύθυναν οι Ειδικές Δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών βορείως της Σάντα Κρουζ. Είπε ακόμη πώς έγινε η περικύκλωση των ανταρτών. Δυνατότητα διαφυγής υπήρχε μόνο από τη μία πλευρά, κι εκεί ο στρατός είχε σκορπίσει στρατιώτες μεταμφιεσμένους σε αγρότες, ώστε να σημάνουν αμέσως συναγερμό μόλις δουν τους αντάρτες να περνούν από αυτό το σημείο. Από τα στοιχεία που μας είχαν δώσει κάτοικοι ενός χωριού στο οποίο μπήκαν οι αντάρτες περί το τέλος Σεπτεμβρίου, καθώς και από τη μαρτυρία δύο ανταρτών που είχαν συλληφθεί, δεν μας έμενε η παραμικρή αμφιβολία ότι ο Τσε ήταν ο επικεφαλής τούτης της περικυκλωμένης ομάδας.
"Ο Τσε συνελήφθη", μας είπε ο γνωστός μας στο καφενείο, "αλλά είναι τραυματισμένος σοβαρά και μπορεί να μη βγάζει τη νύχτα. Οι υπόλοιποι αντάρτες παλεύουν απεγνωσμένα να τον πάρουν πίσω, ενώ ο διοικητής του λόχου ζητά να τους στείλουν ελικόπτερο ώστε να μπορέσουν να τον φυγαδεύσουν μακριά. Ο διοικητής είναι σε τέτοια αναστάτωση, ώστε τα λόγια του ήταν εντελώς ακατάληπτα. Το μόνο που κατόρθωσαν να ξεχωρίσουν εκείνοι που τον άκουγαν ήταν η κραυγή 'Τον πιάσαμε, τον πιάσαμε'".
Ο πληροφοριοδότης μας συνέχισε λέγοντας ότι πρέπει να νοικιάσουμε ελικόπτερο και να πετάξουμε αμέσως στην περιοχή των ανταρτών. Δεν ήξερε αν ο Τσε ήταν ακόμη ζωντανός ή αν είχε πεθάνει, αλλά διαισθανόταν ότι οι πιθανότητες να ζήσει ήταν πλέον ελάχιστες. Δεν είχαμε χρήματα να νοικιάσουμε ελικόπτερο, ακόμη κι αν υπήρχε κάποιο διαθέσιμο, άσε που σε κάθε περίπτωση στη Βολιβία είναι αδύνατη η πτήση μετά τη δύση του ήλιου. Έτσι νοικιάσαμε ένα τζιπ και στις 4 το πρωί της Δευτέρας 9 Οκτωβρίου πήραμε το δρόμο για τη Βαγεγκράντε.
Φθάσαμε πεντέμισι ώρες αργότερα και κατευθυνθήκαμε αμέσως στο αεροδρόμιο. Ο μισός πληθυσμός της μικρής πόλης έμοιαζε να περιμένει εκεί, οι μαθητές ντυμένοι στα άσπρα και οι ερασιτέχνες φωτογράφοι ανυπόμονοι να εξασφαλίσουν φωτογραφίες των νεκρών ανταρτών. Μόλις πριν από δύο εβδομάδες, εδώ είχαν φέρει το σώμα του βολιβιανού αντάρτη "Κόκο" Περέντο και του Κουβανού "Μιγκέλ". Και στο νεκροταφείο κοντά στο αεροδρόμιο είχε ήδη ταφεί η "Τάνια", η όμορφη αντάρτισσα που σκοτώθηκε με άλλους εννέα στις 31 Αυγούστου στο Ρίο Γκράντε, σε ενέδρα όπου οδηγήθηκε με μπαμπεσιά. Οι κάτοικοι της Βαγεγκράντε έχουν πλέον εθιστεί σε τούτα τα πήγαιν' έλα του στρατού.
Τα παιδιά έμοιαζαν περισσότερο αναστατωμένα. Έδειχναν με το χέρι στο βάθος του ορίζοντα και χοροπηδούσαν, καθώς τα μάτια τους βλέπουν μακρύτερα από τα μάτια των ενηλίκων. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα διακρίναμε ένα σημαδάκι στον ουρανό που σύντομα μεταμορφώθηκε σε ελικόπτερο. Μετέφερε δύο νεκρούς φαντάρους, δεμένους στα πέδιλά του. Τους έλυσαν βιαστικά και τους φόρτωσαν χωρίς πολλά πολλά σε ένα φορτηγό για να τους κουβαλήσει στην πόλη. Καθώς όμως το πλήθος διαλυόταν, εμείς μείναμε πίσω και φωτογραφίσαμε τα κιβώτια με τα ναπάλμ, προσφορά των βραζιλιάνικων ενόπλων δυνάμεων, που βρίσκονταν στην περιφέρεια του αεροδρομίου. Και με τηλεφακό πήραμε φωτογραφίες ενός άνδρα με πράσινη στολή χωρίς διακριτικά, για τον οποίο μάθαμε ότι είναι πράκτορας της CIA.
Τέτοια επίδειξη θράσους από ξένους δημοσιογράφους -γιατί ήμαστε οι πρώτοι που έφθασαν στη Βαγεγκράντε- δεν ήταν νοητή, κι έτσι ο πράκτορας της CIA συνοδευόμενος από μερικούς βολιβιανούς αξιωματικούς επιχείρησε να μας πετάξει έξω από την πόλη. Ήμαστε όμως εφοδιασμένοι με κάμποσα διαπιστευτήρια ώστε να μπορούμε να αποδείξουμε την "καλή μας πίστη", οπότε ύστερα από αρκετή συζήτηση μας επιτράπηκε να παραμείνουμε. Το ένα και μοναδικό ελικόπτερο σηκώθηκε και πάλι και κατευθύνθηκε προς την εμπόλεμη ζώνη, τριάντα περίπου χιλιόμετρα νοτιοδυτικά, μεταφέροντας και το συνταγματάρχη Σεντένο. Λίγο μετά τη μία το μεσημέρι επέστρεψε με το συνταγματάρχη θριαμβευτή, ανίκανο να κρύψει το πλατύ του χαμόγελο. Ο Τσε πέθανε, ανακοίνωσε. Είδε το πτώμα και δεν χωρά η παραμικρή αμφιβολία. Ο συνταγματάρχης Σεντένο είναι έντιμος άνθρωπος, άμαθος να αποκαλύπτει περισσότερα από τα απολύτως απαραίτητα και δεν υπήρχε λόγος να τον αμφισβητήσουμε. Τρέξαμε στο μικρό ταχυδρομικό γραφείο και δώσαμε τα τηλεγραφήματά
μας προς τον έξω κόσμο σε έναν αιφνιδιασμένο και δύσπιστο υπάλληλο. Κανείς μας δεν πίστευε και πολύ ότι θα κατάφερναν να φθάσουν στον προορισμό τους.
Τέσσερις ώρες αργότερα, στις 5 ακριβώς, το ελικόπτερο γύρισε και πάλι, κουβαλώντας αυτή τη φορά ένα και μοναδικό μικρό σώμα δεμένο στα πέδιλά του. Αντί όμως να προσγειωθεί κοντά στο σημείο που βρισκόμαστε, όπως έκανε τις προηγούμενες φορές, σταμάτησε στο κέντρο του αεροδρομίου, μακριά από τα αδιάκριτα μάτια των δημοσιογράφων. Αμέσως μας απαγορεύτηκε να διασπάσουμε τον κλοιό που σχημάτισαν αποφασισμένοι στρατιώτες. Πολύ γρήγορα, το πτώμα φορτώθηκε σε ένα κλειστό βαν μάρκας σέβρολετ που ξεκίνησε με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Πηδήξαμε στο τζιπ που περίμενε εκεί δίπλα και ο τολμηρός οδηγός μας πήρε το βαν στο κατόπι. Σε απόσταση ενός περίπου χιλιομέτρου, η σέβρολετ έκανε μια απότομη στροφή και μπήκε στον περίβολο ενός νοσοκομείου. Οι στρατιώτες επιχείρησαν να κλείσουν την πύλη προτού περάσουμε, αλλά ήμαστε αρκετά κοντά και τους εμποδίσαμε να το πετύχουν.
Η σέβρολετ ανηφόρισε μια απότομη πλαγιά και σταμάτησε μπροστά σε ένα μικρό παράπηγμα με καλαμωτή οροφή και τη μία πλευρά ανοιχτή στον ουρανό. Κατεβήκαμε από το τζιπ και τρέξαμε στην πίσω πόρτα του βαν προτού ανοίξει. Την ώρα που άνοιγε, πετάχτηκε έξω ο πράκτορας της CIA, ουρλιάζοντας στα αγγλικά: "Εντάξει, ας ξεκουμπιστούμε τώρα γρήγορα". Ο κακομοίρης ούτε που μπορούσε να φανταστεί ότι δύο άγγλοι δημοσιογράφοι περίμεναν στις δύο πλευρές της πόρτας.
Μέσα στο βαν, πάνω σε φορείο, βρισκόταν η σορός του Τσε Γκεβάρα. Δεν αμφέβαλα ούτε στιγμή ότι ήταν αυτός. Τον είχα δει μία και μοναδική φορά πριν από τέσσερα ακριβώς χρόνια στην Αβάνα και δεν ήταν από τις μορφές που ξεχνάς εύκολα. Από τότε, η προσωπική μου ανάμνηση είχε αναμφίβολα επηρεαστεί από τις συχνές φωτογραφίες του στον τύπο και ομολογώ ότι είχα λησμονήσει το κορακίσιο χρώμα του μικρού γενιού του. Μου φάνηκε πιο κοντός και πιο αδύνατος απ' ό,τι θυμόμουν. Οι μήνες της ζωής στη ζούγκλα είχαν προφανώς αφήσει τα ίχνη τους. Παρά τα ερωτηματικά, δεν υπήρχε καμία απολύτως αμφιβολία ότι επρόκειτο για τον Γκεβάρα. Όταν έβγαλαν έξω το πτώμα και το ακούμπησαν σε ένα πρόχειρο τραπέζι μέσα στο παράπηγμα που τους λιγότερο ταραγμένους καιρούς χρησίμευε για πλυσταριό, ήμουν πια βέβαιος ότι ο Γκεβάρα ήταν νεκρός.
Το σχήμα του γενιού, το περίγραμμα του προσώπου και τα πλούσια κυματιστά μαλλιά δεν μπορούσαν να ανήκουν σε άλλον. Φορούσε πράσινη στολή εκστρατείας στο χρώμα της ελιάς και ένα τζάκετ με φερμουάρ. Στα πόδια φορούσε πράσινες ξεθωριασμένες κάλτσες και χειροποίητα παπούτσια. Καθώς ήταν ντυμένος, δυσκολευόμουν να δω πού ακριβώς είχε πληγωθεί. Είχε δύο φανερές οπές στη βάση του λαιμού και αργότερα, όταν καθάριζαν το σώμα, είδα μία ακόμη πληγή στο στομάχι. Δεν αμφισβητώ ότι είχε πληγές στα πόδια και κοντά στην καρδιά, αλλά δεν τις είδα.
Οι γιατροί εξέταζαν τις πληγές του λαιμού και η πρώτη μου αντίδραση ήταν να υποθέσω ότι έψαχναν για τη σφαίρα, αλλά στην πραγματικότητα ετοίμαζαν το σωληνάκι που θα οδηγούσε τη φορμόλη στο σώμα για να το συντηρήσει. Ένας από τους γιατρούς άρχισε να καθαρίζει τα χέρια του νεκρού αντάρτη που ήταν καλυμμένα με αίμα. Αλλά κατά τα άλλα δεν υπήρχε τίποτε απωθητικό στο πτώμα. Ο Τσε έμοιαζε ζωντανός. Τα μάτια του ήταν ανοιχτά και λαμπερά, και δεν δυσκολεύτηκαν καθόλου να του τραβήξουν το χέρι έξω από το τζάκετ. Πρέπει να μην είχε πεθάνει πριν από πολλές ώρες και τη στιγμή εκείνη δεν πίστευα ότι δολοφονήθηκε μετά τη σύλληψή του. Όλοι υποθέταμε τότε ότι πέθανε από τις πληγές του και από έλλειψη ιατρικής φροντίδας τις πρώτες ώρες του πρωινού της Δευτέρας.
Οι άνθρωποι γύρω από το πτώμα ήταν περισσότερο αποκρουστικοί από το νεκρό: Μια καλόγρια που δεν μπορούσε να κρύψει το χαμόγελό της και κάποιες φορές γελούσε δυνατά. Αξιωματικοί που κατέφθαναν με τις ακριβές τους μηχανές για να απαθανατίσουν τη σκηνή. Και, προφανώς, ο πράκτορας της CIA. Έμοιαζε να είναι επικεφαλής της όλης επιχείρησης και γινόταν έξαλλος κάθε φορά που κάποιος τον σημάδευε με τη φωτογραφική του μηχανή. "Από πού είσαι εσύ;", τον ρωτήσαμε στα αγγλικά, προσθέτοντας για πλάκα: "Από την Κούβα; Το Πόρτο Ρίκο;" Δεν έδειξε να διασκεδάζει και απάντησε κοφτά στα αγγλικά: "Από πουθενά". Τον ξαναρωτήσαμε αργότερα, αλλά τούτη τη φορά απάντησε στα ισπανικά "Que dice?" και υποκρίθηκε ότι δεν καταλαβαίνει αγγλικά. Ήταν ένας κοντός, γεροδεμένος τριανταπεντάρης με βαθουλωτά γουρουνίσια μάτια και κουρεμένο κεφάλι. Δύσκολο να καταλάβεις αν ήταν Βορειοαμερικάνος ή κουβανός εξόριστος, γιατί μιλούσε αγγλικά και ισπανικά με την ίδια ευκολία και χωρίς ίχνος ιδιαίτερης προφοράς. Αργότερα ανακάλυψα ότι λέγεται Εντι Γκονζάλες και ήταν ιδιοκτήτης νυχτερινού κέντρου στην Αβάνα πριν από την κουβανέζική επανάσταση.

Ο ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ

Ποια ήταν η σχέση του Τσε Γκεβάρα με τον προλεταριακό διεθνισμό; Για τον Τσε, ο προλεταριακός διεθνισμός δεν ήταν θέμα παραινετικό πρωτομαγιάτικου λόγου, αλλά, όπως για τους ιδρυτές της Κομμουνιστικής Διεθνούς το 1919 ήταν συγχρόνως τρόπος ζωής, ανώτατο ιδανικό, προαιώνια πίστη, κατηγορηματικό πρόσταγμα και πνευματική πατρίδα.

Δεν μπορεί κανείς να κατανοήσει αυτή τη βαθιά σημασία του διεθνισμού του Τσε παρά στο φως του επαναστατικού ουμανισμού. Ο διεθνισμός είναι η έκφραση η πιο αυθεντική, η πιο αγνή, η πιο παγκόσμια, η πιο μαχητική και η πιο συγκεκριμένη αυτού του ουμανισμού. Ο αληθινός διεθνιστής Τσε, εκείνος που είναι ικανός να "αισθανθεί αγωνία, όταν δολοφονούν έναν άνθρωπο κάπου στον κόσμο και να νιώσει έξαρση όταν κάπου στον κόσμο υψώνεται μια καινούργια σημαία της ελευθερίας", εκείνος που αισθάνεται σαν προσωπική προσβολή, κάθε επίθεση, κάθε προσβολή στην αξιοπρέπεια και την ανθρώπινη ευτυχία, αδιάφορο πού στον κόσμο".

Bεβαίως, το διεθνισμό δεν πρέπει να τον νιώθει κανένας, μα και να τον ασκεί εμπράκτως, με την πραγματική και ενεργό αλληλεγγύη μεταξύ των λαών, που αγωνίζονται εναντίον του ιμπεριαλισμού και με την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια των σοσιαλιστικών χωρών στα έθνη που έχουν αποδυθεί στο δρόμο της απελευθέρωσης. Εμπνεόμενος απ΄ αυτές τις αρχές ο Τσε στον περίφημο και εντυπωσιακό "λόγο στο Αλγέρι" (Φεβρουάριος 1965), καλεί τις βιομηχανοποιημένες σοσιαλιστικές χώρες να μην βασίζουν το εμπόριό τους με τις υποανάπτυκτες χώρες πάνω στη βάση σχέσεων ανίσου ανταλλαγής καθιερωθεισών από το νόμο της αξίας: "Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να υπάρξει αν δεν επιφέρει στις συνειδήσεις μια μεταβολή που δημιουργεί νέα αδελφική στάση, τόσο πάνω στον ατομικό χώρο μέσα στην κοινωνία που οικοδομεί ή που έχει οικοδομήσει το σοσιαλισμό, όσο και στον παγκόσμιο χώρο, για όλους που υποφέρουν από την ιμπεριαλιστική καταπίεση".

Αλλά για τον Τσε, ο προλεταριακός διεθνισμός δεν είναι μόνο ηθική προσταγή για τον συνεπή κομμουνισμό, η αληθινή εκδήλωση των ανθρωπιστικών αξιών, αλλά επίσης και προπαντός μια πρακτική και πραγματική ανάγκη της επαναστατικής πάλης εναντίον του κοινού ιμπεριαλιστικού εχθρού. Η αγανάκτηση και η αγωνία που εκφράζει (στο μήνυμά του στην Τριηπειρωτική) για την τραγική μοναξιά του βιετναμέζικου λαού απέναντι στη δολοφονική επίθεση της πιο μεγάλης στην ιστορία πολεμικής μηχανής, εξηγεί λοιπόν όχι μόνο την εξέγερση ενός ουμανιστή επαναστάτη κατά της άνανδρης και άδικης καταπίεσης από την οποία ένας λαός θέλει να απελευθερωθεί, μα προπαντός τη ρεαλιστική σκέψη ενός αντιιμπεριαλιστή οξυδερκούς, που βλέπει σ΄ αυτή τη μοναξιά "μια παράλογη στιγμή της ανθρωπότητας".

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΥ

Ο Γκεβάρα πολύ γρήγορα πήρε συνείδηση του ηπειρωτικού χαρακτήρα της πάλης της οποίας η κουβανέζικη επανάσταση αποτελούσε τον πρώτο κρίκο. Στο "Μήνυμά του στους Αργεντινούς" της 25ης Μαΐου 1961 (επέτειο της αντιαποικιακής εξέγερσης στην Αργεντινή, στις 25 Μαΐου του 1910) ο Τσε ανατρέχει στο ιστορικό των προηγούμενων αγώνων ηπειρωτικού επιπέδου εναντίον της ισπανικής κηδεμονίας στο 19ο αιώνα, υπογραμμίζοντας την αμοιβαία βοήθεια που προσέφεραν οι επαναστατημένοι στρατοί των διαφόρων λατινο-αμερικάνικων λαών. Έκανε έτσι μια σύνδεση με την "Μπολιβαρίστικη" παράδοση της Λατινικής Αμερικής, αλλά δίνοντάς της από τώρα και στο εξής προλεταριακό και σοσιαλιστικό περιεχόμενο.

Αλλά πιθανώς, η κρίση των πυραύλων του 1962, με την επικείμενη αμερικανική επιδρομή στην Κούβα, έθεσε την ηπειρωτική επανάσταση στο κέντρο των φροντίδων του. Σε ένα δοκίμιο γραμμένο κατ΄ εκείνη την περίοδο. "Η τακτική και στρατηγική της λατινο-αμερικάνικης επανάστασης", ο Τσε διαπιστώνει τη βεβαιότητα του ότι οι ΗΠΑ θα επέμβουν κατά των λατινο-αμερικάνικων επαναστάσεων, από αλληλεγγύη συμφερόντων και διότι ο αγώνας στην Λατινική Αμερική είναι αποφασιστικός. Καταλήγει με την ανάγκη μιας ταχείας ανταπάντησης οργανωμένης σε ηπειρωτική κλίμακα: "Μέσα σε τέτοιες συνθήκες, φρονούμε πως είναι δύσκολο στην Αμερική να καταγάγουμε νίκη, σε μια χώρα απομονωμένη. Στις ενωμένες δυνάμεις της καταπίεσης πρέπει να απαντήσουν οι ενωμένες λαϊκές δυνάμεις. Σ΄ όλες τις χώρες όπου η καταπίεση καταντάει αβάσταχτη, πρέπει να επισείεται η σημαία της επανάστασης και η σημαία αυτή θα πάρει κατά ιστορική αναγκαιότητα, ηπειρωτικό περιεχόμενο. Όπως το είπε ο Φιντέλ, η Κορντιλλέρα των Ανδεων (οροσειρά στη Ν. Αμερική) καλείται να γίνει η Σιέρρα Μαέστρα της Αμερικής...".

Ως προς το αντάρτικο της Βολιβίας του 1967, ξέρουμε ότι ο Γκεβάρα το θεωρούσε ακριβώς σαν τον πρώτο σταθμό μιας ηπειρωτικής επανάστασης, που οι πρώτες της διακλαδώσεις θα έπρεπε να είναι το Περού και η Αργεντινή, και, αργότερα η Παραγουάη και η Βραζιλία. Εξάλλου ο Τσε, καθόλου δεν αγνοούσε ότι η λατινο-αμερικάνικη επανάσταση η ίδια δεν ήταν παρά τμήμα ενός πλατύτερου κινήματος, του πλατιού κινήματος αυτής της "ανθρωπότητας που είπε: αρκετά, και μπήκε στο δρόμο" (τελευταία φράση της διακήρυξης της Αβάνας που γίνηκε το σύνθημα της Τριηπειρωτικής). Το ενδιαφέρον του για παγκόσμιες διαστάσεις του πολέμου κατά του ιμπεριαλισμού μεγαλώνει με τα ταξίδια του στις χώρες του τρίτου κόσμου το 1959. Σε άρθρο, το Σεπτέμβριο του 1959, που δημοσιεύτηκε στο μεξικάνικο περιοδικό Ουμανισμός, ο Τσε προσδιόριζε ήδη την αντι-ιμπεριαλιστική αδελφοσύνη με μαρξιστικούς όρους, δηλαδή, με ταξικούς όρους: "Δεν είναι αλήθεια ότι η αδελφοσύνη μας ξεπερνά τις αποστάσεις, τις διαφορές της γλώσσας και την απουσία στενών πολιτιστικών δεσμών και μας ενώνει στην πάλη; Δεν είναι αλήθεια πως ένας γιαπωνέζος εργάτης είναι πιο κοντά σ΄ έναν εργαζόμενο αργεντινό, σ΄ ένα μεταλλωρύχο βολιβιανό, σ΄ έναν άνθρωπο που δουλεύει για την "Εταιρία Φρούτων" ή σ΄ έναν Κουβανέζο θεριστή ζαχαροκάλαμου, παρά σ΄ έναν σαμουράι γιαπωνέζο, και στις σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης και, προπαντός, της Ασίας (Κίνας, Κορέας, 1960)". Αλλά το στοιχείο που περισσότερο συνετέλεσε στο να διαμορφώσει τη διεθνή του στρατηγική προοπτική υπήρξε ο επαναστατικός πόλεμος του βιετναμέζικου λαού. Ο Τσε ανήκει ομολογουμένως σε μια γενεά (τη δική μας) για την οποία ο πόλεμος του Βιετνάμ έπαιξε τον ίδιο ρόλο πόλωσης που έπαιξε και ο εμφύλιος πόλεμος της Ισπανίας για την προηγούμενη γενεά, αποκρυσταλλώνοντας γύρω από ένα "αποκαλυπτικό γεγονός" τη διεθνιστική συνείδηση σε παγκόσμια κλίμακα. Ηδη το 1963, ύστερα από το πρώτο μεγάλο ξεπέταγμα του αντάρτικου του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, ο Τσε υπεγράμμιζε ότι οι Βιετναμέζοι ήσαν "ένας λαός από πρωτοποριακούς στρατιώτες στα πρώτα χαρακώματα του παγκόσμιου προλεταριάτου κατά του ιμπεριαλισμού" και πως το μέτωπο του αγώνα τους ήταν κατεξοχήν σημαντικό για όλο το μέλλον της Αμερικής. Το Βιετνάμ σκέπτεται όταν διακηρύσσει στο Αλγέρι, το 1965: "Δεν υπάρχουν σύνορα σ΄ αυτήν την θανάσιμη πάλη. Δεν μπορούμε να μένουμε αδιάφοροι σ΄ ότι γίνεται αλλού στον κόσμο, γιατί κάθε νίκη χώρας κατά του ιμπεριαλισμού είναι νίκη υπέρ ημών. Το ίδιο όπως κάθε ήττα ενός έθνους είναι ήττα για μας. Η εφαρμογή του προλεταριακού διεθνισμού δεν είναι καθήκον μόνο για τους λαούς που παλεύουν για ένα καλύτερο μέλλον, είναι μια αναπόφευκτη αναγκαιότητα". Αλλά ύστερα από το 1965, με την εξάπλωση του αμερικάνικου "σκαρφαλώματος" και την ανοιχτή και μαζική επέμβαση του ιμπεριαλιστικού στρατού στο Βιετνάμ ο Γκεβάρα διατυπώνει κατά τρόπο ρητό και ακριβή την παγκόσμια επαναστατική του στρατηγική, που η πρώτη δημόσια έκφρασή της είναι το μήνυμα στην Τριηπειρωτική το 1967. Στο κείμενο αυτό το φλογερό και αιχμηρό ο Τσε αναπτύσσει τα ακόλουθα θέματα:

1. Ο ιμπεριαλισμός, έσχατο στάδιο του καπιταλισμού, είναι παγκόσμιο σύστημα, και πρέπει να χτυπηθεί με παγκόσμια αντιμετώπιση απέραντη και παρατεταμένη.

2. Για να παλέψουμε κατά του κοινού εχθρού του ανθρώπινου γένους, τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ., οι σοσιαλιστικές χώρες και οι συνοδοιπόροι τους οφείλουν να ενώσουν τις προσπάθειές τους παρά τις διαφορές τους. Η τωρινή μορφή που παίρνουν αυτές οι διαφορές αποτελεί αδυναμία, αλλά η αναγκαία ένωση τελικά θα επιβληθεί κάτω από την πίεση των εχθρικών χτυπημάτων.

3. Σ΄ αυτή τη γιγαντιαία πάλη το ιστορικό καθήκον των λαών του τρίτου κόσμου είναι να απομακρύνουν τις βάσεις διατήρησης που συντηρείται ο ιμπεριαλισμός στις υπο-ανάπτυκτες χώρες, που τους απομυζεί τις πηγές κερδών και πρώτες ύλες, και τις χρησιμοποιεί σαν αγορές για τα προϊόντα της μητρόπολης, και που σήμερα υπόκεινται σε πλήρη εξάρτηση.

4. Μας χρειάζεται σήμερα μια στρατηγική συνολική για τον πόλεμο κατά του ιμπεριαλισμού, ικανή να βοηθήσει αποτελεσματικά την πρωτοποριακή εμπροσθοφυλακή του παγκόσμιου προλεταριάτου: το Βιετνάμ. Δηλαδή πρέπει να δημιουργήσουμε δύο, τρία, πολλά Βιετνάμ για να υποχρεώσουμε τον ιμπεριαλισμό να διασκορπίσει τις δυνάμεις του.

Είναι η πρώτη φορά ύστερα από πολύ καιρό, που ένας κομμουνιστής αρχηγός παγκόσμιας προβολής επιχειρούσε να καταστρώσει μια διεθνή επαναστατική στρατηγική που να μην ενεργεί για τα συμφέροντα ενός κράτους. Υπό αυτή την έννοια η σκέψη του Τσε σημαίνει επιστροφή στις πηγές του λενινισμού, στην Κομιντέρν των δοξασμένων χρόνων (1919-1924), προτού σιγά σιγά γίνει όργανο της εξωτερικής πολιτικής της ΕΣΣΔ, του Στάλιν.

Εξάλλου η έκκληση αυτή δεν ήταν ευχή αφηρημένη και πλατωνική. Γράφτηκε από τα βάθη του βολιβιανού δάσους, από έναν άνθρωπο που επιχειρούσε να εκπληρώσει κείνο που διακήρυττε και που θυσίασε τη ζωή του γι΄ αυτό το σκοπό: να έρθει σε βοήθεια στη μάχη του βιετναμέζικου λαού ανοίγοντας δεύτερο μέτωπο στη Λατινική Αμερική. Όλα αυτά εξηγούν τη ζωηρή απήχηση που είχε το ντοκουμέντο αυτό στις τέσσερις γωνίες της γήινης σφαίρας. Η έκκληση είχε σταλεί στην Οργάνωση Αλληλεγγύης των λαών της Ασίας, Αφρικής και Λατινικής Αμερικής και είχε για κεντρικό άξονα το ρόλο των λαών αυτών των τριών ηπείρων. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι η αντίληψη του Τσε ήταν ένας "τρι-γήινος" σκοπός, θολός, στερημένος ξεκάθαρου πολιτικού περιεχομένου. Τίποτε δεν είναι πιο εσφαλμένο παρά η θέση που διέδωσαν μερικοί επιπόλαιοι και επαμφοτερίζοντες ερμηνευτές σύμφωνα με την οποία, για τον Τσε "η αληθινή αντίθεση δεν ήταν μεταξύ καπιταλισμού και κομμουνισμού, αλλά μεταξύ χωρών ανεπτυγμένων και υπο-ανάπτυκτων". Για το Γκεβάρα η παγκόσμια επανάσταση κατά του ιμπεριαλισμού είχε ταξικό περιεχόμενο και έσχατος σκοπός της ήταν δίχως σκιά αμφιβολίας, η εγκαθίδρυση του κομμουνισμού σε κλίμακα όλου του πλανήτη. Εξάλλου, αν και αναγνωρίζοντας ότι η μαχητικότητα των εργατών των ιμπεριαλιστικών χωρών έχει εξασθενήσει δεν έπεφτε καθόλου στον αντι-ευρωπαϊκό μηδενισμό ενός Φανόν, αντίθετα μάλιστα, προφήτευε στην έκκλησή του στην Τριηπειρωτική (1967) ότι στην Ευρώπη "οι αντιθέσεις θα φθάσουν στα προσεχή έτη σε χαρακτήρα εκρηκτικό" (Μάϊος 1968!) και ότι ο ταξικός αγώνας τελικά θα ξεσπάσει στην ίδια την καρδιά της αμερικάνικης ιμπεριαλιστικής μητρόπολης.

(Περιεχόμενα στο βιβλίο "Ο Τσε, ο Μαρξισμός και η Επανάσταση" του Michael Lowy, εκδόσεις Καρανάση, μετάφραση Ελλης Αλεξίου).

(Επιμέλεια: Παναγιώτης Βήχος)- Πολιτικό καφενείο  28/9/2002

Categories: ΤΣΕ ΓΚΕΒΑΡΑ