Τρίτη 19 Ιανουαρίου 2016

Χρέος και κεφαλαιοκρατική αναδιάρθρωση στην Ελλάδα , του Αποστόλη Παλιούρα

Posted by ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΤΩ Τρίτη, Ιανουαρίου 19, 2016
1. Η ελληνική κοινωνία σπαράσσεται.
Έξι χρόνια τώρα, τα μνημονιακά μέτρα που εφάρμοσαν διαδοχικά οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ, έχουν οδηγήσει τη χώρα σε βαθειά οικονομική κρίση.
Η ανεργία και η ύφεση έχουν αποκτήσει μόνιμα χαρακτηριστικά, ενώ η φτώχεια και τα χρέη έχουν γονατίσει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Είναι προφανές ότι εδώ μαίνεται μια σφοδρή σύγκρουση, οι όροι της οποίας όμως παραμένουν καλά κρυμμένοι πίσω από την ομίχλη της κυρίαρχης ιδεολογίας.
Προβάλλεται ένα πλήθος θεωριών και απόψεων, που στο πυρήνα τους βρίσκεται ο....
μανιχαϊσμός του ηθικολογικού δίπολου καλού-κακού. Από την πλευρά των ξένων αναπτύσσονται επιχειρήματα τύπου ταμπλόιντ, για τους τεμπέληδες έλληνες που αναπαύονται συνεχώς στον μεσογειακό ήλιο σε αντίθεση με τους εργατικούς γερμανούς και άλλους βορειοευρωπαίους που εργάζονται σκληρά κάτω από τον νεφοσκεπή και ομιχλώδη ουρανό, προβάλλοντας την προτεσταντική ηθική της εργατικότητας και της νουνεχούς αποταμίευσης.
 Βέβαια και στην ελληνική ενδοχώρα υπάρχουν άνθρωποι, που έχουν βιώσει και εκτιμούν αναλόγως τα αγαθά του συγκεκριμένου προτύπου, όπως ο εκλεκτός συνομιλητής των δανειστών κ. Τσακαλώτος που βεβαιώνει από το βήμα του ελληνικού κοινοβουλίου, ότι οσονούπω ο φαύλος (και αμαρτωλός μας) κύκλος τερματίζεται και ανοίγει επιτέλους ο ενάρετος κύκλος. Και αν τα «επιχειρήματα» αυτά βρίσκουν απήχηση στις εργαζόμενες τάξεις των υπολοίπων- πλην της Ελλάδας- χωρών της Ευρωζώνης, για τους όντας δύσπιστους στα υπερκόσμια κηρύγματα έλληνες διατυπώνεται το πιο πολιτικοποιημένο ιδεολόγημα του, πολυφορεμένου αλλά και φθαρμένου πλέον, « ευρωπαϊκού ονείρου» και του ευρώ .(1) Στην τρέχουσα εγχώρια δημοσιολογία τα επιχειρήματα, που επικρατούν, περιφέρονται γύρω από τον ίδιο ηθικολογικό πυρήνα, όπου οι κακοί ξένοι καταστρέφουν τους καλούς έλληνες εν συνόλω και αδιακρίτως. Πολλές φορές μάλιστα ενδύονται, τον πιο αγαπητό στο λαό μας, ανθρωπομορφικό μανδύα της διαπάλης του ωραίου και νέου Έλληνα απέναντι στον κακό και άσχημο Σόιμπλε, μέχρι τη στιγμή που το άλογο του Αϊ-Γιώργη Τσίπρα αποδείχθηκε και αυτό κουτσό, προς μεγάλη απογοήτευση όσων επιθυμούν να θρέφονται αποκλειστικά με φρούδες ελπίδες.
Η αποκάλυψη και η ανάλυση των όρων της σύγκρουσης, που διεξάγεται σήμερα , έχει ως πυρήνα το χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό. Το κεφάλαιο με βασικό μοχλό το χρέος και αξιοποιώντας την εξάρτηση της Ελλάδας από τις ιμπεριαλιστικές χώρες και οργανισμούς, προωθεί ένα πρόγραμμα επέκτασης και εμβάθυνσης των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων και συγχρόνως οξύνει την ταξική πάλη. Αυτό το τελευταίο αποτελεί ένα ρίσκο το οποίο αναλαμβάνει, αφού πιστεύει στην παντοδυναμία του.
2. Ο κεφαλαιοκρατικός κοινωνικός σχηματισμός στην Ελλάδα παραμένει υπανάπτυκτος και ανολοκλήρωτος. Το πλήθος των μικροεμπορευματοπαραγωγών, η εκτεταμένη μικροϊδιοκτησία γεωργικής γης, η ύπαρξη χιλιάδων μικρών εμπορικών επιχειρήσεων που πολλές φορές συνδυάζεται μέσα στην ίδια οικογένεια και με μισθωτή εργασία, χαρακτηρίζουν την μικροαστική δομή της ελληνικής κοινωνίας, ακόμα και στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα. Οι λόγοι της υπανάπτυξης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής ανάγονται στο ιστορικό παρελθόν της χώρας και συνδέονται με τις οικονομικό-κοινωνικές διαδικασίες σχηματισμού του ελληνικού κράτους. Η αναφορά μας υποχρεωτικά θα περιορισθεί στις δεκαετίες μετά το 1950 δηλαδή μετά την λήξη του Εμφυλίου. Ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα δεν ήταν ένα γεγονός περιορισμένης και τοπικής σημασίας. Το αποτέλεσμα της σύγκρουσης έκρινε παραμέτρους ευρύτερης γεωστρατηγικής σημασίας στο πλαίσιο της κυρίαρχης αντίθεσης της εποχής, ανάμεσα στον συνασπισμό ΗΠΑ- Μεγ. Βρετανίας και στη Σοβιετική Ένωση. Στην Ελλάδα, απέναντι στην ηθικοπολιτική δύναμη της Αριστεράς της αντίστασης ενάντια στον κατακτητή, το κράτος που εγκαταστάθηκε μετά το 1944, εκτός από το φόβο και την τρομοκρατία, αντέταξε και εκτεταμένες μορφές εξαγοράς-παραχώρηση κατοικιών, κρατικών γαιών, νομιμοποίηση μαυραγορίτικων θησαυρών- προκειμένου να υπάρξει μια μίνιμουμ λαϊκή βάση, μια κρίσιμη κοινωνική μάζα, όπου θα στηρίζονταν το βίαιο μετεμφυλιακό καθεστώς. Στην χρονική περίοδο που ακολουθεί νομοθετούνται σκανδαλώδεις συνταξιοδοτήσεις, μέχρι τρίτης γενεάς, σε στρατιωτικούς και «θύματα πολέμου», άδειες για προσοδοφόρες εμπορικές εκμεταλλεύσεις, διορισμοί στο Δημόσιο κλπ. Τέλος η καραμανλική αντιπαροχή συμβάλλει στην επέκταση της ιδιόκτητης κατοικίας στα μεγάλα αστικά πολεοδομικά συγκροτήματα. Τα μέτρα αυτά που υπηρετούσαν την ανάγκη του κεφαλαίου για ένα κράτος φύλακα του καθεστώτος, αντικειμενικά ευνόησαν τον παραπέρα κατακερματισμό της δομής της ελληνικής κοινωνίας.
Όλα αυτά μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ΄80. Η κατάρρευση του σοσιαλισμού και το νέο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον αναδεικνύουν τον καπιταλισμό απόλυτο κυρίαρχο με μεγάλες δυνατότητες παραπέρα επέκτασης και ανάπτυξης, παρά τις κατά καιρούς κρίσεις του. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο λόγω των νέων τεχνολογιών και μορφών καπιταλιστικής διαχείρισης αλλά κυρίως λόγω των τεράστιων δυνατοτήτων εκτατικής ανάπτυξης, με την ένταξη εκατομμυρίων ανθρώπων στις στρατιές της μισθωτής εργασίας (Κίνα, πρώην σοσιαλιστικές χώρες, αναδυόμενες οικονομίες, Αφρική κλπ.). Η διαδικασία αυτή περιορίζει σημαντικά την τάση πτώσης του ποσοστού κέρδους, καθώς επεκτείνεται και βαθύνεται η παραγωγή της απόλυτης υπεραξίας, με την αύξηση της μάζας της απλήρωτης εργασίας, την μεγάλη πτώση της μέσης παγκόσμιας στάθμης των μισθών, την αύξηση του χρόνου εργασίας, τις περικοπές σ’ όλες τις κοινωνικές υπηρεσίες, την επικράτηση των επισφαλών συνθηκών εργασίας, την αύξηση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης και την περικοπή των συντάξεων, με άμεσο αποτέλεσμα τη δραστική μείωση του προσδόκιμου ζωής.
Ο νεοφιλελευθερισμός επικρατεί πλήρως καθώς ανταποκρίνεται στις νέες συνθήκες και την επιστροφή στις προκατακλυσμιαίες, πιο αυθεντικές και πιο άγριες μορφές του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής. Το ήδη υπεραναπτυγμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα αναπτύσσει παραπέρα το ρόλο του ως συλλογικού καπιταλιστή, όπως έγκαιρα το είχαν χαρακτηρίσει ο Μαρξ και ο Λένιν. Χρηματοπιστωτικό σύστημα (Τράπεζες, επενδυτικοί και διαχειριστικοί όμιλοι, θεσμικοί επενδυτές), βιομηχανικό κεφάλαιο και υπηρεσίες συμβιώνουν όχι πάντα ανέφελα στο νέο περιβάλλον, με συντονιστές διεθνείς ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς , όπως Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Παγκόσμια Τράπεζα, ΟΟΣΑ, ΠΟΕ, Ευρωπαϊκή Ένωση κλπ, καθώς οι λειτουργίες τους συμπλέκονται.
3. Στην αυγή του 21ου αιώνα, η φούσκα του χρέους παίρνει πρωτοφανείς διαστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Το χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, εξωτερικό και εσωτερικό, αποτελούσε πάντα μια πολύ σημαντική πλευρά όχι μόνο του κεφαλαιοκρατικού κοινωνικού σχηματισμού αλλά και των προηγούμενων κοινωνικών σχηματισμών. Σήμερα όμως, μπορούμε να μιλάμε πλέον για ‘’Οικονομία του Χρέους’’ (2). Στην Ελλάδα ο λόγος του χρέους (δημοσίου και ιδιωτικού) προς το ΑΕΠ είναι 3:1 (περίπου 540 δις ευρώ χρέος προς 180 δις ευρώ ΑΕΠ)(3). Το 2010, με αφορμή το δημόσιο εξωτερικό χρέος της χώρας μας και σε συμφωνία με την τότε κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, η Ευρωπαϊκή Ένωση μαζί με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επενέβησαν με άμεσο και ωμό τρόπο στο σύνολο της οικονομικής πολιτικής της χώρας μας. Ακολούθησαν δύο εξοντωτικά μνημόνια των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και ΝΔ και ήδη βρισκόμαστε στην εφαρμογή ενός εξ ίσου σκληρού μνημονίου από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ. Το τρίτο μνημόνιο απευθύνεται σ’ ένα λαό ήδη τσακισμένο από την εφαρμογή των δύο προηγούμενων και ταυτόχρονα περιλαμβάνει μέτρα που βάζουν το μαχαίρι στο κόκκαλο και οι προηγούμενες κυβερνήσεις δεν τόλμησαν να πάρουν, όπως είναι η απελευθέρωση των πλειστηριασμών, η αύξηση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης, το ξεπούλημα μεγάλων και νευραλγικών τομέων της δημόσιας περιουσίας όπως είναι η ΔΕΗ, τα αεροδρόμια και τα μεγάλα λιμάνια. Συζητιούνται και ετοιμάζονται νέες μεγάλες περικοπές στις συντάξεις ενώ έρχονται νέα φορολογικά μέτρα σε βάρος αγροτών και επαγγελματιών.
Για μερικούς είναι περίεργο το γεγονός ότι οι ξένοι δανειστές δεν περιορίζονται μόνο στην επιβολή μέτρων που αποσκοπούν στην είσπραξη των δανεικών και των τόκων. Είναι ανεξήγητο γι’ αυτούς γιατί πχ ενδιαφέρονται αν τα εμπορικά καταστήματα θα είναι ανοικτά ή όχι την Κυριακή ή για το πώς και πού θα πωλούνται τα φάρμακα κλπ. Τα διεθνή ιμπεριαλιστικά κέντρα ενδιαφέρονται φυσικά για εξόφληση των χορηγηθέντων δανείων, όμως ούτε βιάζονται, ούτε είναι το βασικό τους ζητούμενο. Το αντίθετο μάλιστα, επιμηκύνουν σε βάθος δεκαετιών την διάρκεια και την εξόφληση του χρέους, με μικρότερα επιτόκια και μεγαλύτερα κέρδη. Το εφιαλτικό όμως για τους έλληνες, αλλά και για άλλους λαούς, είναι ότι εκ μέρους του κεφαλαίου υπάρχει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο μεταρρυθμίσεων που αποσκοπεί στη δημιουργία όρων για την απρόσκοπτη και αναπτυγμένη κεφαλαιοκρατική λειτουργία και με ότι αυτό συνεπάγεται: Ελάχιστους μισθούς εργασίας και συντάξεις, που να ανταποκρίνονται στην πτώση της μέσης στάθμης της αξίας της εργατικής δύναμης στον κόσμο, απομύζηση μεγάλης μάζας υπεραξίας, σταθερή ύπαρξη μεγάλου εφεδρικού στρατού εργασίας, δηλαδή ανεργίας κλπ. Σύμφωνα με τον Μαρξ, προϋπόθεση ύπαρξης του αναπτυγμένου κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής δεν είναι μόνο, ούτε κυρίως η παρουσία συσσωρευμένου χρήματος, αλλά η ύπαρξη του «ελεύθερου» εργάτη που έρχεται στην αγορά να πουλήσει το μόνο εμπόρευμα που διαθέτει, την εργατική του δύναμη. Είναι λοιπόν η ύπαρξη του «ελεύθερου» εργάτη αυτή που θα μεταμορφώσει το χρήμα σε κεφάλαιο και τον κάτοχό του σε κεφαλαιοκράτη. Αν σε κάποιες χώρες τα παραπάνω έχουν συμβεί πριν 100 ή 150 χρόνια, αλλού (Αφρική, Ασία κλπ), η διαδικασία αυτή θα συμβεί στα επόμενα χρόνια. Εκεί όπου η διαδικασία έχει παραμείνει ημιτελής, όπως η Ελλάδα, το κεφάλαιο, με θανατερή επιμονή, θα ξαναχτυπήσει την πόρτα για να πει: ήρθα να τελειώσω τη δουλειά! Το κεφάλαιο είναι ζωντανό και αεικίνητο, δεν γνωρίζει γεωγραφικούς και χρονικούς περιορισμούς, πλην από τον ιστορικά πεπερασμένο χρόνο ύπαρξής του.
4. Θα δείξουμε, με πολύ συγκεκριμένο τρόπο, πως τα μνημονιακά μέτρα που εφαρμόστηκαν και συνεχίζουν να εφαρμόζονται, αν και δεν συντέλεσαν στη μείωση του χρέους- το αντίθετο μάλιστα, το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει αυξηθεί και αναμένεται το 2015 να φτάσει το 190-200% - αλλάζουν ριζικά τους όρους του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής στη χώρα μας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης του ΙΝΕ|ΓΣΕΕ (4), η μείωση των μέσων ονομαστικών αποδοχών, ανά μισθωτό, ήταν για το διάστημα 2010-2013, 16,1% (Εδώ συμπεριλαμβάνονται μισθοί, επιδόματα, υπερωρίες, βάρδιες, απολαβές σε είδος, ασφαλιστικές εισφορές εργοδότη και εργαζόμενου, παρακράτηση φόρου εισοδήματος). Με βάση νεότερα στοιχεία υπολογίζεται ότι, μέχρι και το 2015, η μείωση αυτή, που ουσιαστικά αφορά το τμήμα του κεφαλαίου που δαπανάται για την αγορά της εργατικής δύναμης, αγγίζει το 20%. Αυτό το 20% είναι απόλυτη αύξηση υπεραξίας που την καρπούνται οι κεφαλαιοκράτες. Από την μεριά όμως της μισθωτής εργασίας, συνολικά ως κοινωνική ομάδα, η μείωση της αγοραστικής δύναμης-αν συνυπολογισθεί η σωρευτική αύξηση του δείκτη τιμών καταναλωτή, η αύξηση της φορολογίας και της ανεργίας-είναι για το 2010-2013 40%, ενώ η πρόβλεψη για το 2015 φτάνει το 50%. Η ανεργία στο διάστημα 2009-2013 αυξήθηκε από 7,7% στο 27%. Το μερίδιο της εργασίας στο ΑΕΠ, την ίδια περίοδο, έπεσε κατά 9 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ η μείωση του μοναδιαίου κόστους εργασίας έναντι των χωρών της ΕΕ ήταν 19,2%. Με βάση το 100 ως κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος στη Γερμανία, το αντίστοιχο κόστος είναι 73 στην Πορτογαλία και 69 στην Ελλάδα. Οι λεγόμενες ευέλικτες μορφές εργασίας υπερδιπλασιάζονται, αν το 2009 αποτελούσαν το 21% των νέων συμβάσεων εργασίας, μόλις το 2012 αυξήθηκαν στο 45%.
Παρ’ όλα αυτά, όπως συχνά επαναλαμβάνει η υψηλόβαθμη γραφειοκρατία των Βρυξελών, «Η Ελλάδα έχει πολλή δουλειά ακόμα». Από την σκοπιά του κεφαλαίου έτσι είναι. Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ(5), το 2013 το σύνολο των απασχολουμένων στη χώρα ήταν 3595,9 χιλιάδες. Από αυτούς οι 2245,3 χιλ. ήταν μισθωτοί, οι 927,6 χιλ. αυτοαπασχολούμενοι, οι 249,6 χιλ. απασχολούμενοι με προσωπικό (εργοδότες) και 174 χιλ. βοηθοί σε οικογενειακές επιχειρήσεις. Από το σύνολο των μισθωτών και αυτοαπασχολούμενων (3173 χιλ.), το 70% περίπου έχει ιδιόκτητη κατοικία. Σημειωτέον ότι στην Ελλάδα, στο σύνολο των κατοικούμενων κατοικιών, το 73,12% είναι ιδιοκατοικούμενες και το 21,67% ενοικιαζόμενες.(Στη Γερμανία το αντίστοιχο ποσοστό ιδιοκατοίκησης είναι 52,5%). Οι μέσες καθαρές αποδοχές ενός μισθωτού σήμερα κυμαίνονται ανάμεσα στα 650 με 700 ευρώ. Για μια τριμελή ή τετραμελή οικογένεια το μηνιαίο ενοίκιο μιας κατοικίας, στο μέσο επίπεδο αναγκών, είναι γύρω στα 350 με 400 ευρώ. Από την σκοπιά του κεφαλαίου επομένως ο μισθωτός εργαζόμενος αλλά και ο αυτοαπασχολούμενος, που διαθέτει ιδιόκτητη κατοικία, έχει ένα σημαντικό επιπλέον εισόδημα. Αν σ’αυτό προστεθούν βοηθήματα από συνταξιούχους γονείς, εισοδήματα από μικροϊδιοκτησίες στην ύπαιθρο και αλλού, τότε σωρευτικά το διαθέσιμο εισόδημα είναι πολύ πάνω από την αξία της εργατικής δύναμης που με την διεθνοποίηση της παραγωγής, πρέπει να είναι ανταγωνιστική με αυτή στην Ανατολική Ευρώπη και μετά στην Ασία ή και στην Αφρική. Αν η αξία της είναι αρκετά πάνω από εκεί, ο εργάτης δεν θα μπορεί να πουλήσει και ο κεφαλαιοκράτης δεν θα μπορεί να αγοράσει. Ο ΕΝΦΙΑ, οι περικοπές στις συντάξεις και οι δραστικοί περιορισμοί επιδομάτων ευπαθών κοινωνικών ομάδων αποσκοπούν και στην αποψίλωση των επιπλέον εισοδημάτων της εργατικής οικογένειας.
Η κατάργηση της προστασίας της κατοικίας και η απελευθέρωση των πλειστηριασμών θα αποτελέσει την αιχμή του δόρατος για το ξεκαθάρισμα του τοπίου από εξωοικονομικά εμπόδια και την εξασφάλιση της απόλυτης ελευθερίας του κεφαλαίου. Υπάρχουν περίπου 500.000 κατοικίες, που είναι ενεργά ή δυνάμει, αντικείμενα απαλλοτρίωσης εκ μέρους επιθετικών μερίδων του κεφαλαίου σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές. Στη συνέχεια μέσω μεγάλων εταιρειών ενοικίασης ή πώλησης, θα εξασφαλιστούν σύντομοι χρόνοι απόσβεσης και υψηλά ποσοστά κέρδους. Το κεφάλαιο δεν χρειάζεται συνεταίρους, χρειάζεται πωλητές εργατικής δύναμης που να μην διαθέτουν τίποτα άλλο, εκτός ίσως από χρέη. Την όλη διαδικασία θα συμπληρώσουν και θα ολοκληρώσουν οι ρυθμίσεις για τα «κόκκινα» επιχειρηματικά δάνεια που θα αναδιατάξουν το επιχειρηματικό τοπίο, στην κατεύθυνση συγκεντροποίησης του κεφαλαίου. Οι μικρές επιχειρήσεις κατά κανόνα θα κλείσουν, ενώ οι μεγαλύτερες και οι πιο κερδοφόρες θα περάσουν στα χέρια ξένων ομίλων.
 Και εδώ πάντως χιλιάδες εργαζόμενοι θα χάσουν τις δουλειές τους ή θα δουν τους μισθούς τους να περικόπτονται.
Και για όσους… ανησυχούν, η « ανάπτυξη» θα έρθει, αλλά με όρους που ούτε καν φαντάζονται.

Σημειώσεις
1. Α. Παλιούρας: Η Ευρώπη, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και η ανάγκη μιας ανεξάρτητης πολιτικής και εναλλακτικής πορείας της χώρας , ΟΥΤΟΠΙΑ τ.112.
2. Ο όρος είναι δανεισμένος από το βιβλίο του M.Lazzarato: Η κατασκευή του χρεωμένου ανθρώπου, εκδ. Αλεξάνδρεια Αθήνα 2014.
3. Α. Παλιούρας: Ποιος θα κόψει τον γόρδιο δεσμό του ιδιωτικού χρέους, ΟΥΤΟΠΙΑ τ. 108
4. ΙΝΕ|ΓΣΕΕ: Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση, Ετήσια έκθεση 2013
5. ΕΛΣΤΑΤ: Έρευνα εργατικού δυναμικού α’ τριμ. 2013


(δημοσιευμένο στο περιοδικό ΟΥΤΟΠΙΑ)
  • Blogroll

  • Blog Archive