πήγαινε σχολείο, δεν μπορούσε να μην παρατηρήσει την αδικία. «Όλα ξεκίνησαν στη Βιρτζίνια, λίγο έξω από την Ουάσινγκτον, όπου πέρασα τα παιδικά μου χρόνια», μου λέει στο κέντρο της Αθήνας. Είναι ένας σγουρομάλλης άνδρας, γύρω στα 70, περπατάει αργά, σαν να περιεργάζεται τον χώρο, και βρίσκεται στην Ελλάδα στο πλαίσιο του «American Film Show Case», ενός αφιερώματος στο αμερικανικό ντοκιμαντέρ που διοργάνωσε η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα και το Exile Room.
«Πήγα σχολείο τη δεκαετία του '50, όταν λευκοί και Αφροαμερικανοί φοιτούσαν υποχρεωτικά σε σχολεία που ήταν φυλετικά διαχωρισμένα. Ήταν ένα είδος σκλαβιάς για τους μαύρους της περιοχής. Θεωρούνταν κατώτεροι άνθρωποι που δεν έπρεπε να κάνουν παρέα με εμάς τους λευκούς. Τα σχολεία τους ήταν πολύ κατώτερα από τα δικά μας. Ουσιαστικά, γνώρισα για πρώτη φορά Αφροαμερικανούς στο Σικάγο, όπου σπούδασα φιλοσοφία και λογοτεχνία. Όμως και εκεί ήταν ελάχιστοι, αφού είχαν λιγότερες ευκαιρίες από εμάς. Η μαρτυρία της αδικίας και του ρατσισμού κατά των μαύρων άσκησε πάνω μου μεγάλη επιρροή και έτσι θέλησα ο ρόλος μου στην αμερικάνικη κοινωνία να είναι αυτός ενός προοδευτικούς ανθρώπου, που παλεύει για τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων».
«Θέλω να λέω ιστορίες»
Ο νεαρός Gordon, που αρχικά εργάστηκε ως εικονολήπτης, σύντομα ανακάλυψε ότι ο καλύτερος τρόπος για να συμμετέχει στο κίνημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ήταν μέσω της κινηματογραφικής διήγησης. «Όταν ήμουν στο Λύκειο, είδα την ταινία του Jules Dassin "Αυτός που Έπρεπε να Πεθάνει", η οποία βασίζεται στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη "Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται". Στα φοιτητικά μου χρόνια, είδα το "Happy Mother's Day". Αυτές οι δύο ταινίες με συγκίνησαν. Αυτό θέλω να κάνω στη ζωή μου, να λέω ιστορίες - έτσι είπα και ξεκίνησα να βλέπω το ένα ντοκιμαντέρ μετά το άλλο. Όσο ήμασταν ακόμη φοιτητές, οι φίλοι μου κι εγώ κάναμε πλάκα, λέγοντας ότι κάποια στιγμή θα φτιάξουμε μία εταιρεία παραγωγής ντοκιμαντέρ. Τελικά, η ζωή ήθελε αυτό το αστείο να γίνει πραγματικότητα, αφού λίγο αργότερα δημιουργήσαμε την εταιρεία Kartemquin. Εμπνευστήκαμε το όνομα από το ρωσικό θωρηκτό Ποτέμκιν, η ιστορία του οποίου έγινε αργότερα η γνωστή θρυλική ταινία. Ήταν εντελώς ηλίθιο, αλλά ήμασταν νέοι», συμπληρώνει ο ίδιος γελώντας.
Ντοκιμαντέρ στην εποχή των κινημάτων
Οι ανθρωπιστικές σπουδές του Gordon -φιλοσοφία και λογοτεχνία- του έδωσαν τη δυνατότητα να διηγείται τις κινηματογραφικές ιστορίες του με μία πιο ανθρώπινη προσέγγιση. Η εποχή, άλλωστε, το απαιτούσε: Τη δεκαετία του '60, το αντιπολεμικό κίνημα βρέθηκε στην απόλυτη ακμή του και ο ίδιος βγήκε στους δρόμους διαμαρτυρόμενος για τον πόλεμο του Βιετνάμ και αρνούμενος να καταταγεί στον Στρατό. «Η ομάδα που έφτιαξε την Kartemquin αποτύπωνε το κλίμα εκείνων των χρόνων και θύμιζε αρκετά πολιτική κολεκτίβα. Οι μισοί ήμασταν από τον χώρο του κινηματογράφου, οι άλλοι μισοί ήταν δάσκαλοι και γιατροί με έντονη συνδικαλιστική δράση. Αυτό που μας ένωνε ήταν η ανάγκη να διηγηθούμε δυνατές ιστορίες πραγματικών ανθρώπων, που έμεναν στην αφάνεια και άξιζαν να μεταφερθούν στη μεγάλη οθόνη. Με αυτές τις ιστορίες, θέλαμε να ανοίξουμε μία συζήτηση για το πώς θα κάνουμε πιο δίκαιη την κοινωνία μας. Δεν κοιτούσαμε τι θέλει η αγορά, αλλά σκεφτόμασταν τι περιμένουν να δουν από εμάς οι απλοί άνθρωποι. Γι' αυτό δεν βγάζαμε και πολλά λεφτά».
«O αγώνας δεν είναι ποτέ χαμένος, επειδή, άσχετα από το αποτέλεσμα, ο αγώνας σε αλλάζει»
Το 1965, ο Gordon Quinn γυρίζει την πρώτη ταινία του με τίτλο Home for Life, που διηγείται τη ζωή ανθρώπων τρίτης ηλικίας που εισάγονται σε ένα γηροκομείο. «Ήθελα να αποτυπώσω την ανθρώπινη διάσταση μιας δύσκολης, σκληρής και στενάχωρης προσαρμογής», λέει ο ίδιος. «Πίστευα ότι μέσα από τις προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων, οι θεατές θα συγκινούνταν και θα ήταν πιο ανοιχτοί σε έναν διάλογο για το πώς μπορούν να βελτιωθούν οι κοινωνικοί θεσμοί - εν προκειμένω ο θεσμός του γηροκομείου, που εκείνη την εποχή λειτουργούσε ως χώρος αποκλεισμού της τρίτης ηλικίας. Εκείνη την εποχή, πίστευα ότι αν δείξεις στους ανθρώπους την αρνητική πλευρά τους -για παράδειγμα, πόσο ρατσιστές ή καταπιεστικοί είναι-, εκείνοι θα αντιδράσουν και θα πουν "Εγώ δεν θέλω να είμαι έτσι και θα αλλάξω". Η σκέψη ήταν απλουστευτική, υπεροπτική και φιλόδοξη, όμως νομίζω ότι κάπως τα καταφέραμε. Δεν θα ξεχάσω ποτέ έναν θεατή, που σχολιάζοντας μία ταινία μου, είπε: "Έχετε ατζέντα και θέλετε να μας κάνετε να δούμε τους μετανάστες, όπως είμαστε εμείς, σαν απλούς ανθρώπους. Δυστυχώς, στην περίπτωσή μου, το καταφέρατε"».
Το ορόσημο του Hoop Dreams
Η προσπάθεια του Gordon να δημιουργήσει μία διαλεκτική σχέση με το κοινό έφτασε στο απώγειό της με την ταινία Hoop Dreams, που επρόκειτο να γίνει η μεγαλύτερη επιτυχία της καριέρας του. Γυρισμένη στο Σικάγο, το 1994, η ταινία παρουσιάζει τις προσπάθειες δύο έφηβων Αφροαμερικανών που ζουν σε γκετοποιημένες φτωχογειτονιές και πασχίζουν να κατακτήσουν το όνειρο του ΝΒΑ. «Το Hoop Dreams κατάφερε να συγκινήσει πολλούς ανθρώπους που δεν θα έβλεπαν ποτέ μία ταινία με θέμα ένα κοινωνικό πρόβλημα. Αυτό έγινε, επειδή το Hoop Dreams είναι ένα δράμα που διηγείται κάτι γνώριμο σε όλους μας, δηλαδή τον αγώνα κάποιων εφήβων να κάνουν τα όνειρά τους πραγματικότητα. Είναι ένα δράμα φτωχών οικογενειών που θέλουν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να πετύχουν, για να γλιτώσουν από την ανέχεια που οι ίδιες βίωσαν. Ποιος δεν έχει υπάρξει έφηβος; Ποιος δεν έχει κάνει όνειρα; Ποιος δεν έχει κάνει αθλητισμό; Κόσμος που είδε το Hoop Dreams, μου έλεγε ξανά και ξανά: "Ταυτίστηκα τόσο πολύ με τους ήρωες, νόμιζα ότι έπαιζα εγώ, προσπαθώντας να πραγματοποιήσω τα όνειρά μου". Στο Hoop Dreams, ήμασταν λιγότερο αναλυτικοί και περισσότεροι συναισθηματικοί, αγγίξαμε τις ψυχές των ανθρώπων παρουσιάζοντάς τους το ψυχογράφημα άλλων ανθρώπων. Οι θεατές μπόρεσαν να συνδεθούν συναισθηματικά με τους ήρωες και αυτό ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία μας, επειδή όταν οι άνθρωποι αισθάνονται, αλλάζουν».
Το τρέιλερ της ταινίας Hoop Dreams
Εκτός από την έντονη συναισθηματική δράση, το Hoop Dreams κατάφερε να έρθει αντιμέτωπο με μερικά από τα σημαντικότερα ζητήματα της αμερικανικής κοινωνίας, όπως ο ρατσισμός, η ανισότητα και ο αποκλεισμός ομάδων πολιτών, όπως οι Αφροαμερικανοί, από τους θεσμούς. Σύμφωνα με τον Gordon, η αποτυχία της Αμερικής να δει κατάματα αυτά τα προβλήματα οδήγησε στην εκλογή του Donald Trump. «Η εκλογή Trump ήταν μία έκπληξη, όχι όμως τόσο μεγάλη, όπως πολλοί πιστεύουν. Έχοντας φοιτήσει στα φυλετικά διαχωρισμένα σχολεία και έχοντας πάρει μέρος στο κίνημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κατάλαβα ότι η Αμερική δεν ήρθε ποτέ αντιμέτωπη με τις εσωτερικές αντιφάσεις της. Ο Αμερικανικός Εμφύλιος πόλεμος έβαλε τέλος στη δουλεία, όμως η δολοφονία του προέδρου Lincoln επανέφερε τις δυνάμεις που υποστήριζαν την λευκή υπεροχή και τον ρατσισμό κατά των Αφροαμερικανών. Τα αγάλματα από τη δουλοκτητική Συνομοσπονδία και η Κου Κλουξ Κλαν επέστρεψαν στον 20ό αιώνα. Δυστυχώς, δεν καταφέραμε να κάνουμε αυτό που μεταπολεμικά έκανε η Γερμανία, δηλαδή να αντιμετωπίσει χωρίς φόβο το Ολοκαύτωμα. Αν πας στη Γερμανία, το Ολοκαύτωμα είναι παντού: στα βιβλία, στους δρόμους, στα μουσεία. Όλοι γνωρίζουν. Η Αμερική δεν είδε τις πιο σκοτεινές πλευρές της Ιστορίας της και αυτό οδήγησε στο πέρασμα από τον Barack Obama, ένα εξαιρετικό πρόεδρο, στον Donald Trump».
vice
