Μπορεί ο εγκλεισμός να σταματήσει τη ροή της σκέψης;
Μπορεί η φυλάκιση και οι βασανισμοί να σταματήσουν τη ροή της ψυχής και
της καρδιάς προς το ωραίο, το καλύτερο, το δικαιότερο, το ευ;....Χάνονται η παιδεία, η τέχνη, ο πολιτισμός ενός ανθρώπου που στερείται την ελευθερία του;
Την απάντηση δίνουν οι ιστορίες των ανθρώπων που εκτοπίστηκαν, φυλακίστηκαν και αγωνίστηκαν, τα καλλιτεχνήματα που δημιούργησαν και η ζωή που έζησαν -σε παραλληλία με τη ζωή αυτών στον έξω κόσμο-, που είναι κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας της χώρας μας.
Μακρόνησος, Γυάρος, Αϊ-Στράτης, Λέρος, Ικαρία, Χίος, Τρίκερι, Ανάφη, Φολέγανδρος, Σαμοθράκη, Λήμνος, Γαύδος, Κύθηρα και πολλά ακόμη μέρη της Ελλάδας για κάποιους μπορεί να είναι ένα άγνωστο όνομα ή μια εικόνα ευτυχίας. Το χωριό τους, ο τόπος τους, οι ρίζες τους.
Για κάποιους όμως είναι σταθμός που χαρακτήρισε τη ζωή τους και των οικογενειών τους, ένας ηράκλειος άθλος επιβίωσης, όχι μόνο σωματικής αλλά κυρίως ψυχικής.
Οι φυλακές της Αίγινας υπήρξαν ένας ακόμη τόπος όπου η ζωή πολιτικών κρατουμένων -και ποινικών- βιώθηκε, μπλέχτηκε, έγινε ιστορία και ζυμώθηκε με τη ζωή των ντόπιων κατοίκων, για εκατόν τέσσερα χρόνια.
Πώς μπορεί ένας αιώνας, διαφορετικής ζωής διαφορετικών γενεών, να μην επηρεάστηκε, να μην άκουσε, να μην ντράπηκε, να μη φοβήθηκε, να μη βίωσε μια τέτοια ένταση και ποικιλία συναισθημάτων;
Να μη σφραγίστηκαν οι ζωές των «έξω» όσο και αυτών που ήταν «μέσα», να μη φέρουν ως σημείο αναφοράς στη στράτα της ενηλικίωσής τους, να μην κατηγορήθηκαν για τον τόπο τους, γιατί εκεί λειτούργησαν οι φυλακές;
Πώς ενσωματώνονται όμως τέτοιου είδους γεγονότα στον ντόπιο πληθυσμό, πως ενδοβάλλεται το γεγονός της στέρησης, της κράτησης, του εκτοπισμού;
«Μπορεί η τέχνη να λειτουργήσει μέσα σ’ ένα τοπικό κοινωνικό πλαίσιο, ως καταλύτης αλλαγής στη σχέση μας με το παρελθόν και το άμεσο περιβάλλον μας;».
Αυτή η διδακτορική εργασία έγινε η αφορμή για τη δημιουργία της έκθεσης «Ενθυμήματα, αντικείμενα και ιστορίες» που θα λειτουργήσει στο Λαογραφικό Μουσείο Αίγινας από τη 13η έως την 21η Ιανουαρίου, όπου θα εκτεθούν αντικείμενα που φτιάχτηκαν από τους κρατουμένους των Φυλακών Αίγινας, οι οποίες επί μακρόν φιλοξένησαν και πολιτικούς κρατούμενους.
Η έκθεση που οργανώθηκε με βάση τις αναμνήσεις, τα βιώματα και τις διηγήσεις κατοίκων της Αίγινας που έζησαν την εποχή εκείνη, προκαλεί τους επισκέπτες αλλά και τους νεότερους κατοίκους του νησιού να έρθουν σε επαφή με ένα ιστορικό κομμάτι ζωής του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου Αίγινας, που από τόπος πολιτισμού, μετατράπηκε σε φυλακή.
Παρουσιάζονται αντικείμενα που έχουν φτιαχτεί από εξόριστους κρατούμενους, ανάμεσά τους και δεκατέσσερα αντικείμενα που παραχωρήθηκαν από το Μουσείο Πολιτικών Εξορίστων Αϊ-Στράτη, αφηγήσεις κατοίκων του νησιού, διηγήσεις κρατουμένων, παραθέτονται όμως και αποσπάσματα βιβλίων που αναφέρονται στις Φυλακές Αίγινας.
Μέσα από τα αντικείμενα που θα εκτεθούν και που παραχωρήθηκαν από κατοίκους του νησιού που τα έχουν στην κατοχή τους, στην ουσία, υφαίνεται το νήμα που θα συνδέσει τις αναμνήσεις ανθρώπων που έζησαν παράλληλα, την ίδια χρονική στιγμή, στον ίδιο τόπο, εντός και εκτός των τειχών της φυλακής, θα γίνουν διήγηση βιωμάτων από κρατούμενους και συγγενείς τους, θα γίνουν αφήγηση στιγμών κι έτσι, λιθαράκι λιθαράκι, θα χτιστεί η γέφυρα που θα συνδέσει το παρελθόν με το σήμερα.
Εκτός από τα αντικείμενα όμως, θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε τα αρχεία της Ιουλίας Παπαχρήστου Πλουμπίδη (1911-1999) καθώς και το αρχείο του Κυριάκου Τσακίρη (1915-1998), που ευγενώς παραχώρησε το Μουσείο Πολιτικών Εξορίστων.
Ιθύνων νους και κινητήρια δύναμη για την πραγματοποίηση της έκθεσης είναι η Ελίκα Βλαχάκη - επιμελήτρια της έκθεσης που συνεργάστηκε με τις Παναγιώτα Γεννίτσαρη και Πολύνα Στοφόρου.
Τα «Ενθυμήματα», εκτός του ότι φιλοδοξούν να ισορροπήσουν, να λυτρώσουν το διαφορετικά βιωμένο εκατονταετές «τότε», αποσκοπούν να λειτουργήσουν σαν δέλεαρ ώστε να συγκεντρωθεί επιπλέον υλικό που αφορά την ιστορία αυτού του κτιρίου, το οποίο παραμένει εγκαταλελειμμένο ακόμη, παρά τις προσπάθειες και δεσμεύσεις.
Οι κάτοικοι του νησιού, η δημοτική αρχή, καλλιτέχνες που ζουν κι εργάζονται στο νησί της Αίγινας επιθυμούν να αποκατασταθεί η πολιτιστική του ταυτότητα.
Γιατί το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1828 από τον Ιωάννη Καποδίστρια για να δώσει στέγη, γενική και επαγγελματική εκπαίδευση στα ορφανά του πολέμου κι είναι το πρώτο οργανωμένο ορφανοτροφείο της Ελλάδας, όπως και το πρώτο κέντρο που λειτούργησε ως πυρήνας για την ανάπτυξη και εξάπλωση της παιδείας και του πολιτισμού στην ανεξάρτητη Ελλάδα, υπηρετώντας αυτόν τον σκοπό του μέχρι το 1834, οπότε και κλείνει.
Οι μετέπειτα χρήσεις του ως Σχολής Ευελπίδων, λοιμοκαθαρτήριου, φρενοκομείου, ως στέγης προσφύγων από την Κρήτη, ως καλοκαιρινού καταλύματος, δίνουν δυστυχώς τη θέση τους, το 1880, στις φυλακές υψηλής ασφαλείας που λειτουργούν μέχρι τις αρχές του 1985, οπότε πλέον οι Φυλακές Αίγινας κλείνουν.
Εκατόν τέσσερα χρόνια ζωής, ποινικών αλλά κυρίως πολιτικών κρατουμένων, δεν μπορούν να περάσουν αδιάφορα, αφού σφράγισαν ποικιλότροπα την καθημερινότητα όχι μόνο μιας γενιάς και οδήγησαν στην κήρυξη του κτιρίου του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου/ Φυλακών Αίγινας σε διατηρητέο μνημείο.
Ετσι, ενώ το 1997 εγκρίθηκε μελέτη για τη μετατροπή του σε Διαχρονικό Μουσείο, οι εργασίες αποκατάστασής του ποτέ δεν περατώθηκαν, αφήνοντάς το να αργοσβήνει εν αχρηστία, παρά να ευημερεί εν αναμονή της φιλοξενίας και πάλι πολιτισμού και τέχνης.
Τα εγκαίνια της έκθεσης, που διοργανώνεται στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Αίγινας, υπό την αιγίδα της Κοινωφελούς Επιχείρησης Δήμου Αίγινας (ΚΕΔΑ) και με την υποστήριξη των Φίλων του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Αίγινας, θα τελεστούν σήμερα 13 Ιανουαρίου στις 18.00, ενώ κατά τη διάρκειά της έχουν σχεδιαστεί να γίνουν ταυτόχρονες παρουσιάσεις και προβολές, σε χώρους, ημερομηνίες και ώρα που θα ανακοινώνονται έγκαιρα.
