Μήπως σε εκμεταλλεύονται σαν εργάτη της βιομηχανικής επανάστασης;
Στα μέσα του 19ου αιώνα ο....
Κάρολος Μαρξ άλλαξε την πορεία της οικονομικής σκέψης, σε παγκόσμιο επίπεδο, υπολογίζοντας τον βαθμό εκμετάλλευσης των εργαζομένων. Σε ένα από τα κλασικά παραδείγματα που χρησιμοποιούσε για τον κλάδο της υφαντουργίας υπολόγιζε ότι το ποσοστό της υπεραξίας ή ο βαθμός της εκμετάλλευσης ήταν 100%.
Ουσιαστικά δηλαδή (και ελαφρώς απλουστευτικά) ο εργάτης παρήγε τη διπλάσια αξία από αυτή που κατέληγε στον ίδιο, ενώ τη διαφορά καρπωνόταν το αφεντικό του, που κατείχε τα μέσα παραγωγής. Ενάμιση αιώνα αργότερα, ερευνητές του ινστιτούτου μελετών Tricontinental εφάρμοσαν τους ίδιους υπολογισμούς στη διαδικασία κατασκευής ενός τηλεφώνου iPhone και κατέληξαν ότι ο βαθμός εκμετάλλευσης ενός εργάτη στην Κίνα ή σε περιοχές της Αφρικής έχει φτάσει πλέον το 2.458%, είναι δηλαδή 25 φορές μεγαλύτερος από την εποχή του Μαρξ.
Η εξήγηση του μοντέλου με το οποίο εξάγονται αυτά τα συμπεράσματα ξεπερνά κατά πολύ τον διαθέσιμο χώρο αυτού του κειμένου (εξηγείται όμως με συναρπαστικό τρόπο στην έκθεση του Tricontinental). Αυτό που εδώ πρέπει να συγκρατήσουμε είναι ότι η αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης κατά 25 φορές δεν σημαίνει ότι οι εργάτες δουλεύουν 25 φορές περισσότερο.
Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία στις θεωρίες του Μαρξ για την υπεραξία είναι ότι ο βαθμός εκμετάλλευσης μπορεί να αυξάνεται, ακόμη και αν οι εργαζόμενοι πληρώνονται ελαφρώς καλύτερα, λόγω αλλαγών στις συνθήκες εργασίας και στην αύξηση της παραγωγικότητας (μέσω της αυτοματοποίησης, του καλύτερου μάνατζμεντ κ.ά.). Αυτό που πραγματικά δείχνει το συγκεκριμένο μέγεθος είναι ποιο ποσοστό της αξίας που παράγεται αποσπάται από τον εργαζόμενο και καταλήγει στο αφεντικό του. Και αυτό το ποσοστό δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία του καπιταλισμού.
Σε πρακτικό επίπεδο βέβαια ο βαθμός εκμετάλλευσης της τάξης του 2.500% εκφράζει τρομακτικές συνθήκες εργασίας, οι οποίες είναι ίδιες ή και χειρότερες από αυτές που περιέγραφε στα βιβλία του ο Κάρολος Ντίκενς. Μεταφράζεται σε ανήλικα παιδιά που εργάζονται δώδεκα ώρες για ένα ή δύο δολάρια τη μέρα, αλλά και σε ενήλικους εργάτες που βλέπουν να περνούν από τα χέρια τους 1.700 συσκευές τη μέρα.
Ενας από αυτούς περιέγραφε ως εξής τη δουλειά του σε δημοσιογράφους που επισκέφθηκαν τα κινεζικά εργοστάσια: «Παίρνω μια μητρική πλακέτα από τη γραμμή παραγωγής, τη σκανάρω με ένα μηχάνημα, τη βάζω σε μια αντιστατική σακούλα, τοποθετώ ένα αυτοκόλλητο και την ξαναβάζω στον ιμάντα. Κάθε μια από αυτές τις κινήσεις απαιτεί δύο δευτερόλεπτα. Κάθε δέκα δευτερόλεπτα ολοκληρώνω πέντε κινήσεις».
Με τη σειρά τους αυτοί οι ρυθμοί εργασίας μεταφράζονται σε μαζικές αυτοκτονίες στα εργοστάσια των μεγάλων υπεργολάβων της Apple – όπως η εταιρεία Foxconn, που απασχολεί 1,3 εκατ. εργάτες και αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη επιχείρηση στον κόσμο σε αριθμό προσωπικού, μετά τη Walmart και τα McDonalds.
Τα ενδιαφέροντα συμπεράσματα του Tricontinental όμως δεν σταματούν εδώ. Οι ερευνητές επισημαίνουν επίσης ότι σε αυτή τη διαδικασία η Apple ουσιαστικά δεν παράγει σχεδόν τίποτα και απλώς προσφέρει το σήμα κατατεθέν της και συντονίζει εταιρείες και κατόχους πρώτων υλών σε τουλάχιστον 30 χώρες, που παράγουν τα επιμέρους εξαρτήματα του τηλεφώνου.
Επιπροσθέτως, όπως είχε αποδείξει παλαιότερα η οικονομολόγος Μαριάνα Ματσουκάτο στο βιβλίο της «Το επιχειρηματικό κράτος» (εκδόσεις Κριτική), το σύνολο αυτών των εξαρτημάτων (από το GPS μέχρι την οθόνη αφής ή την μπαταρία και την πυξίδα) αναπτύχθηκαν από ερευνητικά προγράμματα δημόσιων πανεπιστημίων και οργανισμών με χρήματα φορολογούμενων και ουσιαστικά προσφέρθηκαν δωρεάν σε εταιρείες όπως η Apple.
Να σημειωθεί ότι οι ερευνητές του Tricontinental χρησιμοποίησαν στοιχεία που είχαν στη διάθεσή τους για το μοντέλο iPhone X. Kατά πάσα πιθανότητα όμως τα επίπεδα εκμετάλλευσης έχουν αυξηθεί στο νέο μοντέλο iPhone 11 – για την ακρίβεια ο βαθμός εκμετάλλευσης αυξάνεται σταθερά σε κάθε νέο μοντέλο από το iPhone 4 και μετά.
Το συμπέρασμα της έκθεσης είναι ότι το υπάρχον οικονομικό σύστημα δεν είναι σε θέση να παράγει συσκευές όπως ένα κινητό iPhone προσφέροντας παράλληλα αξιοπρεπείς μισθούς στους εργαζομένους. Η ύπαρξη ενός τέτοιου μισθού θα σήμαινε αυτομάτως το τέλος του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής.
Σε αντίθεση δηλαδή με το κλασικό επιχείρημα που ακούγεται στη Δύση, ο καπιταλισμός δεν είναι το μοναδικό σύστημα που μπορεί να παράγει iPhone, αλλά ίσως το μοναδικό που δεν μπορεί να τα παράγει χωρίς να μας γυρίζει πίσω στα πρώτα χρόνια της βιομηχανικής επανάστασης.
Info: Διαβάστε The Rate of Exploitation (The Case of the iPhone)
Το Ινστιτούτο Tricontinental (thetricontinental.org) παρουσιάζει μια συναρπαστική ανάλυση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων που κατασκευάζουν τα iPhones και ταυτόχρονα ένα πλήρες μάθημα σε βασικές αρχές μαρξιστικών θεωριών.
Άρης Χατζηστεφάνου
info-war.gr
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
