Αν
και ο Παπανδρέου εξακολουθούσε –συνειδητά- να διατηρεί ερωτηματικά ως
προς πτυχές της στρατηγικής του, η πολιτική και ιστορική σημασία του
συγκεκριμένου τηλεγραφήματος (με ημερομηνία 14 Ιανουαρίου 1982) είναι
μεγάλη. Αποτελεί το πρώτο, συγκεκριμένο και γραπτό στοιχείο για τις
αφανείς συνεννοήσεις του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ και τότε Πρωθυπουργού με την
Ουάσιγκτον σε μια εποχή που πολλοί, εντός και εκτός Ελλάδος, ανησυχούσαν
για την προσήλωσή του στις αρχές της Δύσης.
Προς
κατανόηση του ιστορικού πλαισίου της εποχής πρέπει να υπενθυμιστούν η
αρνητική στάση του Ανδρέα Παπανδρέου στην επανένταξη της Ελλάδας στο
στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ τον Οκτώβριο του 1980, καθώς και η
συνθηματολογία με έμφαση στα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο Συνδικάτο» και «Έξω
οι Βάσεις» επί σειρά ετών μέχρι τις εκλογές του Οκτωβρίου του 1981 και
τη νίκη του ΠΑΣΟΚ με 48%. Όπως και μετεκλογικά, ο Ανδρέας Παπανδρέου
είχε κινηθεί στην ίδια περίπου γραμμή κατά τη γνωστή συνέντευξή του στο
αμερικανικό ABC (με τεράστια απήχηση σε μια εποχή προ ιδιωτικής και
δορυφορικής τηλεόρασης) και κυρίως με τη μη ευθυγράμμιση της Ελλάδας με
τους άλλους συμμάχους του ΝΑΤΟ στην πολιτική κατά του καθεστώτος του
στρατηγού Γιαρουζέλσκι στην Πολωνία, τον Δεκέμβριο του 1981. Όλα αυτά
συνέβαιναν στην εποχή της κορύφωσης του Ψυχρού Πολέμου και με τη
βαρύτητα της Ελλάδας μεγάλη στο τότε ΝΑΤΟ των μόλις 16 μελών και την
τότε ΕΟΚ των μόλις 10 μελών.
Οι
σχέσεις Ελλάδας-ΗΠΑ και οι συνεννοήσεις Παπανδρέου-Ουάσιγκτον
επηρεάζονταν σε μεγάλο βαθμό από την παρουσία ως πρεσβευτή στην Αθήνα
του Μόντιγκλ Στέρνς. Ο Αμερικανός διπλωμάτης είχε υπηρετήσει στο
πολιτικό τμήμα της Αμερικανικής Πρεσβείας της Αθήνας το 1950-52 και το
1959-63, καθώς και κατά τη δεκαετία του 1960. Συνδέθηκε στενά με τον
τότε καθηγητή και ανερχόμενο πολιτικό Ανδρέα Παπανδρέου, με τον οποίο
αλληλογραφούσε στα χρόνια που ακολούθησαν. Γι’ αυτό και κρίθηκε ως ο πιο
κατάλληλος να τοποθετηθεί στο πόστο της Αθήνας το καλοκαίρι του 1981,
όταν πια ήταν σαφές ότι το ΠΑΣΟΚ θα κέρδιζε τις επικείμενες εκλογές,
καθώς ο Λευκός Οίκος, επί προεδρίας Ρόναλντ Ρέιγκαν, και το Στέητ
Ντηπάρτμεντ, με επικεφαλής τoν Αλεξάντερ Χαίηγκ, αναζητούσαν το
κατάλληλο κανάλι και πρόσωπο επικοινωνίας με τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Από
την πλευρά του, και ο τότε πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ γνώριζε ότι όσο
«πολυδιάστατη» -όπως δήλωνε- κι αν ήταν η εξωτερική πολιτική που θα
ακολουθούσε, δεν θα μπορούσε να αγνοήσει την αμερικανική υπερδύναμη και
μάλιστα στην εποχή κορύφωσης του Ψυχρού Πολέμου. Ίσως το σημαντικότερο
για τον Ανδρέα Παπανδρέου να ήταν η εξασφάλιση ότι όσα θα έλεγε, δημόσια
ή εμπιστευτικά, θα μεταφέρονταν με ακρίβεια και χωρίς διαστροφή των
λόγων και προθέσεών του στην καχύποπτη Ουάσιγκτον. Άλλωστε, όπως
προκύπτει από τα αποχαρακτηρισμένα τηλεγραφήματα του Ρόμπερτ Μακλόσκι,
που υπηρέτησε ως πρέσβης στην Αθήνα από το 1978 ως το 1981, οι (εξ
αμελείας ή σκόπιμες) παρανοήσεις ήταν αρκετές ακόμα και ως προς τα
λεγόμενα από τους Κωνσταντίνο Καραμανλή, Γεώργιο Ράλλη και Κωνσταντίνο
Μητσοτάκη. Η επιλογή του Στέρνς για το πόστο της Αθήνας και η έγκριση
του διορισμού του από την αρμόδια επιτροπή του Κογκρέσου έγινε τον
Αύγουστο του 1981, δηλαδή λίγο πριν από την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ.
Δημοσιεύουμε
το πλήρες κείμενο του τηλεγραφήματος Στερνς μαζί με δικά μας σχόλια για
την καλύτερη ερμηνεία της πολιτικής και διπλωματικής πραγματικότητας
εκείνων των ετών. Σημειώνεται ότι, αμέσως μετά τη λήψη του
τηλεγραφήματος από την Αθήνα με την ένδειξη «άμεσο», το γραφείο του
υπουργού Εξωτερικών Αλεξάντερ Χέιγκ το κοινοποιεί στις πρεσβείες των ΗΠΑ
στην Άγκυρα και στη Λευκωσία, καθώς και στη Μόνιμη Αντιπροσωπεία στο
ΝΑΤΟ με την ένδειξη «κατά προτεραιότητα» λόγω της
σημασίας των συζητηθέντων.
anemosantistasis
