Οι Κουβανοί τιμούν την επέτειο με ομιλίες, εκθέσεις και συγκεντρώσεις, ενώ εκτός της Κούβας, εκδηλώσεις μνήμης πραγματοποιούνται και στη Βολιβία, τόπο εκτέλεσης του. Ενώπιον ενός πλήθους 70.000 ανθρώπων που συγκεντρώθηκαν για την περίσταση στη Σάντα Κλάρα, ο πρόεδρος Ραούλ Κάστρο στηλίτευσε την Κυριακή, τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό.
Αλλά, τι έχει μείνει μισόν αιώνα μετά στο μικρό χωριό Λα Ιγκέρα, της Βολιβίας, εκεί όπου στις 9 Οκτωβρίου 1967, ο 27χρονος λοχαγός Μάριο Τεράν προσφέρθηκε να εκτελέσει τον Τσε;
Παρότι το χωριό έχει εξελιχθεί σε ένα είδος «τουριστικού αξιοθέατου», σύμφωνα με τους New York Times, παραμένει ακόμη «στοιχειωμένο» από τη δολοφονία του Τσε, ενώ οι ντόπιοι όπως γράφει ο Guardian, προσεύχονται πάντα «στον Άγιο Ερνέστο, λέγοντας ότι...
κάνει θαύματα».
Η Irma Rosales ανακαλεί μνήμες από τον «ξένο» που σκότωσαν στο σχολείο του χωριού της πριν από 50 χρόνια. «Τα μαλλιά του ήταν μακριά και βρόμικα», θυμάται. «Όπως και τα ρούχα του. Τόσο βρόμικα, που νόμιζες ότι ήταν μηχανικός. Του πήγα ένα μπολ με σούπα, αλλά δεν είπε κουβέντα. Μόλις τον είχαν πιάσει. Λίγο μετά ήταν νεκρός».
«Έμοιαζε με τον Χριστό» λέει στον Guardian η 87χρονη σήμερα, Susana Osinaga, συνταξιούχος νοσοκόμα, η γυναίκα που βοήθησε να καθαριστεί το σώμα του νεκρού Τσε από το αίμα.
Η Susana Osinaga
Στις 3 Νοεμβρίου 1966, ο Adolfo Mena González, επιχειρηματίας από την Ουρουγουάη φτάνει στην πρωτεύουσα της Βολιβίας, Λα Παζ, αεροπορικώς από το Σάο Πάολο της Βραζιλίας. Νοικιάζει δωμάτιο και με ένα πούρο στο στόμα φωτογραφίζει τον εαυτό του στον καθρέφτη του ξενοδοχείου.
Στην πραγματικότητα, επρόκειτο για τον (μεταμφιεσμένο) Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα, τον Αργεντινό επαναστάτη που βρέθηκε στο πλευρό του Φιντέλ Κάστρο στον αγώνα για την ανατροπή του δικτάτορα Μπατίστα που είχαν «φυτέψει» στην Κούβα οι ΗΠΑ.
Ο μεταμφισμένος Τσε φωτογραφίζεται στον καθρέφτη
Έντεκα μήνες μετά από εκείνη τη φωτογραφία στον καθρέφτη, μία άλλη φωτογραφία, του δολοφονημένου πλέον, Τσε, κάνει τον γύρο του κόσμου. Το 1965, ο Τσε αποφασίζει να εγκαταλείψει την Κούβα προκειμένου να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην δημιουργία αντάρτικου στο Κονγκό και αργότερα, στη Βολιβία, υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας.
Οι κάτοικοι της Λα Ιγκέρα που υπήρξαν μάρτυρες των γεγονότων, θυμούνται το «σύντομο, αιματηρό επεισόδιο» που μετέτρεψε την ξεχασμένη αυτή γωνιά της ορεινής υπαίθρου της Βολιβίας σε πεδίο μάχης του Ψυχρού Πολέμου. Όπως λέει η Rosales, ο Γκεβάρα είχε φτάσει πριν από λίγο καιρό μαζί με κάποιους άλλους, υποσχόμενος ισότητα. «Άρχισαν οι συγκρούσεις, ήταν μια εποχή μαρτυρίου για μας».
Ο Jon Lee Anderson, συγγραφέας της βιογραφίας του Τσε -ο ερευνητής που μεταξύ άλλων ανακάλυψε τα λείψανα του Τσε και των συντρόφων του, τα οποία παρέμεναν κρυμμένα από στρατιώτες μέχρι τη δεκαετία του 1990- λέει στους NYT ότι «ο Τσε παραμένει μέχρι σήμερα σύμβολο καθαρότητας, ένας φάρος».
Η εξαφάνιση του επαναστάτη
Του πού βρισκόταν ο Τσε ήταν μυστήριο. Τουλάχιστον μέχρι τον Μάρτιο του 1967, οπότε και ξεκίνησαν οι συγκρούσεις μεταξύ του βολιβιανού στρατού και μιας ένοπλης ομάδας, αφήνοντας πίσω επτά νεκρούς στρατιώτες.
Ο δημοσιογράφος κ. Salazar είχε σταλεί από την εφημερίδα του στην περιοχή για να ερευνήσει τα γεγονότα, αλλά τα στοιχεία για την ταυτότητα των μαχητών- παρόλο που ήταν γνωστό ότι τα χτυπήματα στις κυβερνητικές δυνάμεις ήταν καίρια- παρέμεναν ασαφή. Μέχρι που διέρρευσε ότι πιθανότατα επικεφαλής ήταν ο Τσε. «Όλοι οι δημοσιογράφοι θέλαμε να του κάνουμε συνέντευξη και όλος ο στρατός ήθελε να τον πιάσει» λέει ο Salazar στους NYT.
Οι χωρικοί και ο στρατός
Μπορεί ο Τσε να ήταν γνωστός σε όλον τον πλανήτη, η φήμη του όμως, δεν είχε φτάσει μέχρι τους αγρότες στα ορεινά της Βολιβίας.
Η χώρα είχε ακόμη νωπά τα σημάδια της επανάστασης, που μία δεκαετία πριν, καθιέρωσε την καθολική ψήφο, την αγροτική μεταρρύθμιση και την επέκταση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, ωστόσο, όπως είναι γνωστό, ότι ούτε ένας αγρότης δεν προσχώρησε στην ομάδα του Τσε -τουλάχιστον, δεν υπάρχουν αποδείξεις που να το βεβαιώνουν. Δεν ήταν τυχαίο.
Η Irma Rosales θυμάται τον Roberto Peredo, έναν από τους αντάρτες του Τσε, τον «Coco», λίγο πριν ο Τσε πέσει νεκρός, να μπαίνει στο μαγαζάκι που δούλευε και να ζητάει να κάνει ένα τηλεφώνημα.
Η Irma Rosales
Ουδείς από τους ντόπιους ευχόταν μια τέτοια επίσκεψη. Οι αντάρτες είχαν κακή φήμη. Οι άνδρες είχαν καταφύγει στους λόφους, φοβούμενοι ότι οι αντάρτες θα επιχειρούσαν να τους στρατολογήσουν.
«Ο στρατός μάς έλεγε ότι οι αντάρτες χτυπούν τους άνδρες, βιάζουν τις γυναίκες και αρπάζουν ό,τι βρουν μπροστά τους, οπότε κανείς δεν τους ήθελε» θυμάται. Όμως, ο δήμαρχος ενημέρωσε τις αρχές ότι οι αντάρτες ήταν εκεί κοντά και μετά από την πληροφορία αυτή, ο κλοιός γύρω από τον Τσε άρχισε να σφίγγει.
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Cleto Zárate, που ήταν 14 χρονών το 1967. Όπως λέει στον Guardian έβαλε το στρώμα πίσω από την πόρτα όταν άρχισαν να πέφτουν πυροβολισμοί, φοβούμενος τους αντάρτες.
Η τελευταία φωτογραφία του Τσε εν ζωή
Gary Prado και CIA
Μεταξύ των στρατιωτών που κυνηγούσαν τον Τσε ήταν και ο νεαρός αξιωματικός Gary Prado, ο επικεφαλής του στρατιωτικού αποσπάσματος (εκπαιδευμένου από τον Αμερικανό Green Berets) που τραυμάτισε τον Τσε.
«Μην πυροβολείτε, είμαι ο Τσε. Αξίζω περισσότερο ζωντανός», λέγεται ότι είπε ο Τσε στον στρατό.
Η δίκη δεν έγινε ποτέ. Η εντολή που έφτασε την επομένη είναι «τελειώνετε με αυτόν», λέει ο Prado, ο οποίος διατείνεται ότι δεν είχε ανάμειξη στη δολοφονία του.
Όταν ο Τσε τον είχε ρωτήσει, τί θα του συμβεί, ο Prado του είπε -σύμφωνα με τη δική του μαρτυρία- ότι, θα περάσει στρατοδικείο στη Σάντα Κρουζ.
Ο συνταξιούχος -78χρονος στρατηγός, πλέον- λέει στους NYT ότι, ο στρατός δεν ήταν προετοιμασμένος για ανταρτοπόλεμο στα βουνά «αλλά ήρθε η βοήθεια από τη CIA που βιαζόταν να τον δει νεκρό».
Ο Γκεβάρα είχε κερδίσει αναγνώριση για τις στρατιωτικές τακτικές του με τον Κάστρο στην Κούβα. Το εγχειρίδιο του Τσε με τίτλο «Guerrilla Warfare» χρησιμοποιείται ακόμα από αντάρτες σε όλο τον κόσμο. Αλλά στη Βολιβία έκανε λάθη, λέει ο Prado: Δημιούργησε βάσεις που οι αντάρτες αδυνατούσαν στη συνέχεια να υπερασπιστούν, χώρισε τις δυνάμεις του και άφησε πίσω φωτογραφίες που βρήκαν οι στρατιώτες.
O Jon Lee Anderson από την πλευρά του σημειώνει ότι, τα πράγματα πήγαν στραβά για τον Τσε και τους 47 άνδρες του, καθώς φτάνοντας στην Ñancahuazú, έχασαν την επαφή μέσω ασυρμάτου με την Κούβα, άρχισαν να ξεμένουν από προμήθειες και επιπλέον, να ταλαιπωρούνται από ασθένειες και τσιμπήματα εντόμων.
Στις 31 Αυγούστου, μία ενέδρα του στρατού, τους αποδεκάτισε. Ο Τσε έμεινε με τους μισούς άνδρες.
Στην τελευταία καταγραφή του ημερολογίου του, στις 7 Οκτωβρίου, ο Τσε έγραφε ότι έπεσαν πάνω σε μία ηλικιωμένη γυναίκα που έβοσκε τις γίδες της. Τη ρώτησαν αν είχε δει εκεί κοντά στρατιώτες. Τις έδωσαν 50 πέσος ζητώντας της να μην προδώσει τη θέση τους, παρότι ήξεραν ότι η πιθανότητα να κρατήσει την υπόσχεση της ήταν μικρή.
Η δασκάλα και το αίμα του Τσε
Η 69χρονη, Julia Cortés, δασκάλα τότε του χωριού, θυμάται να πέφτουν πυροβολισμοί την ώρα που πλησίαζε στο σχολείο.
Ήταν στο σχολείο που ο στρατός διάλεξε να κρατήσει τον αιχμάλωτο Γκεβάρα. Ο Τσε μιλούσε μόλις και μετά βίας όταν η Cortés μπήκε στην αίθουσα την επόμενη μέρα, 9 Οκτωβρίου.
Μουρμούριζε κάποιες λέξεις για την επανάσταση, λέει η δασκάλα, που, εκτός των άλλων, θυμάται πως «έλεγαν ότι ήταν άσχημος, όμως ήταν ένας απίστευτα όμορφος άνδρας».
Ο δημοσιογράφος Salazar, που είχε επιστρέψει στη Λα Παζ προκειμένου να καλύψει τη δίκη ενός αντάρτη, έμαθε για την εκτέλεση του Τσε. Γύρισε για να γράψει την είδηση, γεμάτος λύπη επειδή είχε χάσει τη «συνέντευξη του αιώνα».
Μετά τη δολοφονία του Τσε, η Irma Rosales θυμάται τη δασκάλα να καθαρίζει το αίμα του Τσε από την τάξη.
«Δεν υπάρχουν τάξεις από τότε». Το σημείο είναι ένα μικρό μουσείο.
«Κανένα παιδί δεν ήθελε να ξαναμπεί στο σχολείο».
Επισκέπτες, ερευνητές, ακτιβιστές, προσκυνητές
Το χωριό στο οποίο κάποτε ζούσαν 75 οικογένειες, σήμερα δεν ζουν παραπάνω από δεκαπέντε.
Όμως, το γεγονός ότι, η Λα Ιγκέρα υπήρξε ο τόπος εκτέλεσης του Τσε, έφερε μέσα στα χρόνια επισκέπτες -πιο σωστά, προσκυνητές- ακτιβιστές και ερευνητές.
Πλέον, λειτουργούν περί τους δέκα ξενώνες, ενώ έχουν προκύψει διάφορες θέσεις εργασίας, όπως οδηγοί και ξεναγοί.
Κάθε χρόνο, στις 9 Οκτωβρίου, το χωριό πλημμυρίζει από ένα κύμα 10.000 επισκεπτών.
Ο Τσε είναι με κάθε τρόπο ακόμη «εκεί».
tvxs
